MEKSYK Oaxaca – miasto alebrijes i czekoladożerców

Styczeń 2024 r.

OAXACA Noche de rábanos

Oaxaca – po naszemu wymawia się Łachaka. Pomimo, że nie uprawia się w okolicy drzew kakaowych, miasto leży na starożytnym szlaku handlowym ziarna kakaowego i z czasem stało się centrum produkcji i spożycia czekolady w Meksyku. Co kilka metrów znajdują się sklepy z tymi słodkimi wyrobami, w których pracownicy na bieżąco mielą i przygotowują czekoladę. W Oaxaca spożywa się pięć razy więcej czekolady niż w innych częściach Meksyku.

Oaxaca to miasto artystów. Są tacy, którzy twierdzą, że co drugi mieszkaniec jest malarzem lub wytwórcą alebrijas. Kolorowe wyroby lokalnych artystów zapełniają miejscowe stragany, stwarzając niepowtarzalność tego miejsca.

Noc rzodkiewki (Noche de rábanos) odbywa się co roku 23 grudnia. W XVI wieku dwóch braci zakonnych zaproponowało rolnikom uprawiającym rzodkiewki, żeby dla zwiększenia atrakcyjności tego warzywa wyrzeźbili z niego różne figurki. Pomysł tak się spodobał, że w 1897 roku, został prze burmistrza wprowadzony do kalendarza stałych imprez. Podczas festiwalu odbywającego się na placu przed katedrą artyści wystawiają swoje rzodkiewkowe arcydzieła. Główna nagroda wynosi około naszych 5000 zł.

Z Oaxaca pochodził Benito Juárez (1806-1872), pierwszy prezydent pochodzenia indiańskiego, prawnik, polityk, bohater narodowy. Zwolennik równych praw dla Indian, przeprowadził likwidację majątków kościelnych oraz wiele reform uporządkowujących funkcjonowanie państwa. Benito Juárez podobno miał 130 centymetrów wzrostu. Benito Mussolini otrzymał imię Benito w uznaniu dokonań meksykańskiego polityka.

Miasto Oaxaca jest również ważne ze względu na bliskie położenie dwóch bardzo ważnych stanowisk archeologicznych Monte Alban i Mitla, będących jednymi z najważniejszych prekolumbijskich ruin Meksyku (o tym będzie w kolejnym wpisie).

Katedra Wniebowstąpienia Najświętszej Maryi Panny

(Catedral Metropolitana de Nuestra Señora de la Asunción)

Katedra w Oaxaca pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest trzecią kolejną wybudowaną w tym samym miejscu. Dwie poprzednie uległy zniszczeniom wskutek dużych trzęsień ziemi, które miały miejsce w XVI i XVIII wieku. Kościół wybudowany jest z zielonego kamienia pochodzącego z lokalnych kamieniołomów. Fasada utrzymana w stylu barokowym jest podzielona na trzy części, z czego środkowa bogato zdobiona reliefami, płaskorzeźbami i rzeźbami. Nad głównym wejściem wyróżnia się duża płaskorzeźba przedstawiająca Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Z lewej strony od wejścia znajdują się figura Świętego Piotra, a po prawej Świętego Pawła. Wnętrze katedry utrzymane w stylu neoklasycystycznym. Na ołtarzu znajduje się posąg Wniebowzięcia Maryi Panny odlany z brązu we Włoszech.

Kościół Świętego Dominika (Templo de Santo Domingo de Guzmán)

Zakonnicy należący do zgromadzenie dominikanów przybyli do Oaxaca w 1528 roku aby utworzyć w tym miejscu swoją nową misję. Dopiero w 1570 roku zakon otrzymał od Rady Miejskiej 24 działki (4 hektary) przeznaczone na kościół i klasztor. W ramach umowy darowizny dominikanie mieli ukończyć budowę w terminie nie dłuższym niż 20 lat. Niestety po tym okresie nie było widać końca budowy, więc Rada Miasta przedłużyła umowę na kolejne 30 lat, ale w zamian zakon miał współfinansować budowę kanalizacji i systemu dostarczania wody do miasta.

Ostatecznie budowa kompleksu kościelno-klasztornego została zakończona po 49 latach czyli w 1619 roku. Na terenie kompleksu znajdował się duży ogród botaniczny z roślinami leczniczymi. Początkowo klasztor podniesiony został do rangi uniwersytetu, na którym podstawowymi kierunkami nauczania była teologia i filozofia. W późniejszym okresie kościół został zamknięty, a stacjonujący w klasztorze meksykańscy żołnierze dokonali sporych zniszczeń, kradzieży drogocennych przedmiotów oraz złotych płatków pokrywających ołtarze. Dopiero w 1902 roku ówczesny prezydent Porfirio Diaz przywrócił kościołowi Santo Domingo pierwotną funkcję.

W okresie kolonialnym kościół Świętego Dominika de Guzman został zbudowany jako symbol potęgi i bogactwa kościoła katolickiego i hiszpańskich władz kolonialnych.

Elewacja wykonana z lokalnego zielonego kamienia wulkanicznego, który w słońcu przybiera żółtą barwę. Fasada składa się z trzech części. W środkowej nad wejściem duża płaskorzeźba przedstawiająca Świętego Hipolita i Świętego Dominika trzymających świątynię, na którą zstępuje Duch Święty. Wewnątrz kościoła można podziwiać bogactwo kolorów i dekoracji. Ściany i sufit pokryte są freskami i malowidłami ściennymi przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa i historii Zakonu Dominikanów. Bezpośrednio po wejściu do kościoła sufit zdobi misterne drzewo genealogiczne Świętego Dominika.

Ołtarz główny z drewna cedrowego pokryty jest w całości płatkami złota i ozdobiony rzeźbami świętych. Na prawo znajduje się Kaplica Różańcowa (Capilla del Rosario) z własnym okazałym ołtarzem. Oprócz tego w bocznych wnękach znajduje się dziesięć kaplic poświęconych różnym świętym.

W 1979 roku kościół odwiedził papież Jan Paweł II.

Centrum Kultury Świętego Dominika (Centro Cultural de Santo Domingo)

Budowę klasztoru zakonu dominikanów rozpoczęto w połowie XVI wieku i był to jeden z większych ośrodków ewangelizacji rdzennych mieszkańców Mezoameryki. Powierzchnia klasztoru wynosiła 40 tysięcy metrów kwadratowych. Odzyskanie niepodległości wprowadziło reformę konfiskującą majątki duchownych. W 1866 roku eksmitowano wszystkich duchownych i zamknięto kościół dla praktyk religijnych. Budynek, w którym znajdował się klasztor pozostał w rękach armii meksykańskiej i został przeznaczony na koszary oraz stajnie. W 1993 roku wojsko opuściło kompleks Świętego Dominika, a nieruchomość przeznaczono na cele kulturalne. Przez następnych kilka lat dzięki funduszom rządowym oraz inwestorom prywatnym przeprowadzono prace konserwatorskie przywracając klasztor do dawnej świetności i przeznaczając na Centrum Kultury Santo Domingo. W skład Centrum Kultury wchodzi Muzeum Kultur Oaxaca, Ogród Etnobotaniczny, Biblioteka imieniem Brata Franciszka de Burgoa (Fray Francisco de Burgoa), Biblioteka Gazety Publicznej oraz pomieszczenia przeznaczone na konferencje, kongresy, wystawy czasowe, kursy i koncerty.

Muzeum Kultur Oaxaca

Na pierwszym piętrze w 14 salach, zwiedzający mogą zobaczyć dziesięć tysięcy lat historii państwa, od powstania pierwszych osiadłych osad i rozkwitu wielkich kultur przedhiszpańskich, przechodząc przez różne aspekty podboju, kolonii, epokę niepodległości, aby dotrzeć do XX wieku. Największe wrażenie robią trzy sale, w których zgromadzone są klejnoty i skarby znalezione w Grobowcu 7 w Monte Alban, uznanym za najbogatszy grobowiec Ameryki.

W pozostałych 13 byłych celach zakonnych zlokalizowane są wystawy interaktywne. Ekspozycje zostały pomyślane tak, aby widzowie mogli dotknąć eksponatów i uzyskać informacje przy wsparciu technologii multimedialnych.

Ogród Etnobotaniczny Oaxaca (Jardín Etnobotánico de Oaxaca)

Na terenach otaczających dawny klasztor Świętego Dominika, na powierzchni 1 hektara został utworzony Ogród Etnobotaniczny gromadzący bogatą różnorodność gatunków roślin wykorzystywanych od dawna przez rdzenne społeczności do celów spożywczych, leczniczych czy praktyk religijnych. W ogrodzie możemy podziwiać bogatą kolekcję kaktusów, agaw, wanilii, drzew owocowych oraz innych roślin naturalnie występujących w regionie Oaxaca.

Muzeum Sztuki Współczesnej (Museo de Arte Contemporaneo de Oaxaca)

Muzeum Sztuki Współczesnej mieści się w tak zwanym Pałacu Cortesa (Casa de Cortes), który jest jednym z najstarszych i najbardziej reprezentatywnych budynków niereligijnych w mieście. Pomimo nazwy Pałac Cortesa, sam Cortes w nim nie mieszkał, gdyż budynek został wybudowany krótko po jego śmierci. Pałac zachował swój podstawowy układ pomieszczeń otaczających trzy dziedzińce i jest charakterystyczny dla stylu andaluzyjskiego. Obecnie w pomieszczeniach znalazły swoje miejsce wystawy stałe i czasowe twórców sztuki współczesnej.

Lokalne produkty spożywcze, z których słynie Oaxaca

Czekolada była znana w Meksyku na długo przed podbojem. Nasiona kakaowca oprócz tego, że były wykorzystywane jako produkt spożywczy lub lekarstwo używane były również jako środek płatniczy. Czekolada z Oaxaca wyróżnia się aromatem cynamonu oraz migdałów. Najczęściej przygotowywana jest z gorącą wodą lub mlekiem i podawana w dużych filiżankach. Czekolada jest również głównym składnikiem mole, klasycznego sosu meksykańskiego, który podawany jest do mięsa, najczęściej kurczaka. Sos mole z różnymi dodatkami smakowymi sprzedawane są na targowiskach w postaci gęstej pasty, którą miesza się z wodą i gotuje na wolnym ogniu z różnymi mięsami. Mieszkańcy Oaxaca spożywają 5-cio krotnie więcej czekolady niż w innych częściach Meksyku. Oczywiście, na pewno trochę pomagają w tym turyści. Dlatego spokojnie mieszkańców tego spokojnego miasta można nazwać czekoladożercami.

Chapulines smażone jadalne owady podobne do koników polnych lub świerszczy. Oczyszczone owady przyprawia się solą, chili, sokiem z limonki i czosnku i smaży na gorącym oleju. Owady niedosmażone mogą stanowić zagrożenie zdrowotne ze względu na pasożyty występujące w ich organizmach.

Papryczka chili Chilhuacle negro, niewielka prawie czarnego koloru, bardzo rzadka odmiana papryczki chili rosnącej jedynie w okolicy Oaxaca. Drugim lokalnym gatunkiem sprzedawanym po sześć lub dwanaście sztuk ułożonych na talerzu jest zielona chile de agua oaxaca. Nierzadko papryczka ta osiąga dwa razy wyższą cenę niż jakiekolwiek inne chili.

Ser Oaxaca ze względu na mleczny smak i ciągnąca się konsystencję często porównywany jest do Mozzarelli. Tradycyjnie ser Oaxaca produkowany jest ze świeżego mleka z dodatkiem kwasku cytrynowego i maślanki. W kuchni meksykańskiej ser wykorzystywany do quesadillas i empanadas nadając im mleczny smak.

Mezcal – lokalny alkohol otrzymywany z różnych gatunków agawy i produkowany tylko w lokalnych manufakturach. Istniej 50 gatunków agawy, z której można produkować alkohol. Oczywiście każdy ma inny smak i zapach. Agawa uprawna uzyskuje dojrzałość po 8-10 latach, dziko rosnąca po 25 latach. Rośliny wykopuje się obcina liście i pozostawia środek (pina), który może ważyć do 50 kilogramów. Następnie kroi się na cztery części i wrzuca do dołu, w którym jest wypalany prze 8 dni. Kolejnymi etapami są miażdżenie, fermentowanie i destylacja i po 3-4 tygodniach otrzymuje się gotowy produkt. Do mezcalu dodaje się larwy owadów.

Czym różni się tequila od mezcalu ? Tequila otrzymywana przez destylację sfermentowanego soku tylko jednego gatunku agawy (błękitnej). Produkcja jest przemysłowa, a do produktu końcowego nie dodaje się larw owadów.

Alebrijes

Alebrijes fantastyczne zwierzęta, których pomysłodawcą był Pedro Linares. Artysta podczas ciężkiej choroby miał sen, w którym spacerował po fantastycznej krainie i czuł się bardzo dobrze. Nagle pojawiły się bardzo kolorowe potwory, które głośno krzyczały „Alebrijes”. Kiedy artysta chciał uciec stamtąd, spotkał mężczyznę, który powiedział mu: „Jeszcze nie powinieneś tutaj być”. Po wyzdrowieniu Pedro Linares postanowił odtworzyć potwory ze swojego snu. Alebrijes to kolorowe figurki, których produkcja zapoczątkowana była w Oaxaca, powstają z papieru, kleju uzyskiwanego z mąki i wody oraz szkieletu z trzciny i drutu nadającego kształt ciału, ale mogą być też z drewna. Figurki najczęściej przedstawiają stworzenia będące połączeniem kilku zwierząt.

Cypryśnik meksykański

W miasteczku Santa Maria de Tule położonym kilkanaście kilometrów od Oaxaca rośnie drzewo z gatunku cypryśnik meksykański (Taxodium mucronatum) i jest uważane za najstarsze, największe i najszersze drzewo świata. Jego wiek ocenia się na ponad 2000 lat. Obwód wynosi 58, średnica 14, a wysokość 42 metry. Według wierzeń Misteków ludzie wywodzą się od cyprysów. Według legendy to konkretnie drzewo powstało z kija, którą król Conday wbił w ziemię. Sękaty kij, który służył królowi do podpierania się, ważył podobno 62 kilogramy. W dniu, w którym kij ożył i wypuścił liście, król zmarł. Obecnie w sękatych gałęziach i pniach można dopatrywać się kształtów różnych zwierząt.

Drzewo rośnie częściowo na głównym placu miasta, a częściowo na terenach przyległych do kościoła Santa María de la Asunción