Czerwiec 2024 rok
W Bośni i Hercegowinie (BiH) współistnieją trzy duże wspólnoty religijne – Wspólnota Islamska 52%, Serbski Kościół Prawosławny 36% i Kościół Katolicki 12%. Oprócz nich jest też gmina żydowska 0,03% i kilka mniejszościowych wspólnot wyznaniowych takich jak Świadkowie Jehowy, Kościół Ewangeliczny. W kraju żyją obok siebie trzy narodowości: Bośniacy, Serbowie i Chorwaci oraz w mniejszości Jugosłowianie, Czarnogórcy, Romowie i Albańczycy. Tożsamości religijne przeplatają się z tożsamościami etnicznymi. Bośniacy w większości deklarują przynależność do Islamu i stanowią 50% społeczeństwa BiH, Serbowie są prawosławni, a Chorwaci uczestniczą w obrządku katolickim. Wolność religii oraz prawa kościołów i wspólnot wyznaniowych reguluje konstytucja Bośni i Hercegowiny, a także konstytucje poszczególnych jednostek administracyjnych kraju: Federacji Bośni i Hercegowiny oraz Republiki Serbskiej.
Spotkanie kultur w Sarajewie
Jedną z wizji współczesnego Sarajewa jest to, że miasto ma być miejscem, w którym spotyka się Wschód i Zachód – jako strony świata, ale także jako kultury i religii. Wschód uważany jest za kulturę osmańsko-islamską, a zachód kulturę austro-węgierską i chrześcijańską.
Miejsce, w którym na chodniku umieszczony jest napis „Sarajewo Spotkanie Kultur”(Sarajevo meeting of coultures) jest wyjątkowe, ponieważ te dwie kultury łączą się właśnie w tym punkcie miasta. Po wschodniej stronie, znajdziemy świat Gazi Husrev Beya z Baščaršiją, niską zabudową, wschodnim stylem architektury, zapachem i smakiem kuchni azjatyckiej. Po drugiej stronę, w kierunku zachodnim, kilkupiętrowe budynki wzniesione w „stylu zachodnim” za czasów panowania monarchii austro-węgierskiej.
ISLAM – Meczety
W Sarajewie jest około dwudziestu meczetów i trudno wszystkie zobaczyć w tak krótkim czasie.
Meczet Gazi Husreva Bega (Careva Gazi Husrev Beg)
Gazi Husrev Beg (Gazi Husrev Bey), zdobywca Belgradu, niezastąpiony wojownik w kampaniach Sulejmana Wspaniałego, bośniacki zarządca, osmański gubernator, który rządził Bośnią niemal nieprzerwanie przez dwadzieścia lat, aż do swojej śmierci w 1541r. Najważniejszym jego dziedzictwem był wkład w poprawę rozwoju strukturalnego Sarajewa i jego obszaru miejskiego. Zlecił i sfinansował budowę wielu ważnych budynków użyteczności publicznej, a także łaźnie, gospody, bazar i fontanny. W swoim testamencie przekazał cały swój majątek na fundację charytatywną (waqf) mającą na celu budowę i długoterminowe wspieranie obiektów oraz instytucji o charakterze oświatowym i religijnym takich jak meczety, medresy czy biblioteki.
W 1530 roku za własne pieniądze wzniósł najbardziej monumentalną budowlę kultury islamskiej w BiH oraz największy obiekt sakralny architektury islamskiej w tej części świata. Znany jako Meczet Beja lub Bega, zbudowany w centrum dzielnicy Baśćarśija, wchodzi w skład Wagfu (fundacji) ustanowionego przez Gazi Husrev Bega.
Duży i piękny meczet jest jednym z najciekawszych dzieł architektury islamskiej w BiH. Ze względu na swoją konstrukcję, kształt i wymiary, stanowi dzieło o szczególnym znaczeniu dla architektury osmańskiej na Bałkanach. Niezwykłe rozwiązanie oświetlenia meczetu stanowi 51 okien, z czego 12 dolnych jest prostokątnych, a wszystkie pozostałe zakończone są w formie łamanego łuku przez co wnętrze sprawia wrażenie większego niż jest w rzeczywistości.
Jeszcze za swojego życia Gazi Husrev Bega kazał zbudować dwa zamknięte mauzolea (türbe) pokryte kopułą i stanowiące miejsce przyszłego pochówku. Wymiary takiej budowli ujawniają status, wpływy i rangę zmarłego. Pośrodku większego ośmiokątnego stoi sarkofag Gazi Husrev Bega, przykryty bogato haftowaną narzutą. Drugi mniejszy i sześciokątny grobowiec był przeznaczony dla Murata Bega Tardica. Murat Beg Tradić był jeńcem wojennym, który wstąpił do armii osmańskiej Gazi Husrev Bega i przeszedł na islam. Wyróżniając się swoją walecznością szybko awansował w hierarchii wojskowej otrzymując z czasem tytuł księcia (Beg), zastępcy Gazi Husreva Bega oraz administratora Wagfu. Aleksander Hemon (współautor scenariusza Matrix) sugeruje, że Murat Beg Tradić i Gazi Husrev Beg mieli ze sobą związek miłosny.
Wieża zegarowa (sahat kula) ma 30 metrów wysokości. Najstarsza, znana i udokumentowana wzmianka o wieży pochodzi z XVII wieku, z dzieła Evliyi Çelebi. Zegar na wieży jest jedynym chronometrem na świecie, który mierzy czas księżycowy („à la Turk”), wskazując godziny codziennych modlitw. Zgodnie z tym systemem nowy dzień zaczyna się o zachodzie słońca, kiedy to wskazywana jest godzina 12:00. Obecny mechanizm zegara wieży w 1875 roku z Londynu przywieźli kupcy z Sarajewa, zaś słynny zegarmistrz i były muvekit (urzędnik meczetu, który określał dokładny czas pięciu codziennych modlitw), pozłocił wskazówki i cyfry na wszystkich czterech tarczach zegara. Na dziedzińcu meczetu umieszczone jest jedyne w swoim rodzaj obserwatorium (muvekithana) w którym dokładny czas obliczany jest za pomocą specjalnych technik i bardzo czułych przyrządów.
Na dziedzińcu obok meczetu jest mały cmentarz, na którym pochowanych wielu bośniackich przywódców i osób zasłużonych dla Sarajewa.
W czasie wojny 1992-1995 na meczet prawie codziennie spadał grad pocisków. Po wojnie, środki na jego odbudowę przekazała Arabia Saudyjska.
Ciekawostką jest, że meczet Gazi Husrev Beg był pierwszym na świecie meczetem, w którym zainstalowano oświetlenie elektryczne.
Meczet Havadźa Durak (Careva Havadža Durak)
Znany jako Meczet Baśćarśija, usytuowany jest na głównym placu starego centrum handlowego Sarajewa – Baśćarśija. Nie wiadomo dokładnie, kiedy zbudowano meczet, ale w zapiskach z 1528 r. wspomniana jest istniejąca już dzielnica wokół meczetu Havadźa Durak. Z tego wynika, że meczet musiał zostać zbudowany wcześniej. Meczet Baśćarśija ma jedną główną kopułę i otwarty portyk, który jest przykryty mniejszymi kopułami. Obok wznosi się kamienny minaret. Poważnie uszkodzony Meczet podczas ostatniej wojny (1992-1995), przeszedł gruntowną odbudowę.
Prawdopodobnie ze względu na zbyt dużą liczbę turystów, wejście na teren otaczający meczet często jest zamknięte. Jeżeli uda się wejść na dziedziniec, to przed wejściem do meczetu siedzi mężczyzna, który mówi że właśnie odbywają się modły. Moje kilkakrotne próby wejścia do meczetu okazały się niestety bezskutecznie.
Meczet Cesarski (Careva džamija)
Uważany jest za najstarszy meczet w Sarajewie i jeden z najstarszych w BiH. Przypuszcza się, że Isa Bey Ishaković, założyciel Sarajewa, zlecił zbudowanie drewnianej świątyni w klasycznym stylu osmańskim w 1457 roku na cześć sułtana Mehmeda II zdobywcy Konstantynopola i pradziadka Sulejmana Wspaniałego. Podczas ataku wojsk węgierskich na miasto w 1480 roku meczet całkowicie spłonął. Nowy meczet powstał w tym samym miejscu prawie sto lat później jako dar dla Sulejmana Wspaniałego i w takiej koncepcji architektonicznej przetrwał do dzisiaj.
W okresie rządów austro-węgierskich część przyległych zabudowań zburzono, a na ich miejscu wzniesiono nowy budynek, który stał się siedzibą Reis-ul-Ulema, urzędu Wielkiego Muftiego Wspólnoty Islamskiej Bośni i Hercegowiny.
Za meczetem zlokalizowany jest cmentarz, na którym pochowano wybitnych mieszkańców Sarajewa i przywódców duchowych wspólnoty islamskiej. Pochowany jest tam również Isa Bey Ishakovića .
Zespół składa się z meczetu z przednimi i bocznymi arkadami (zwanymi tetime), wewnętrznego dziedzińca z fontanną, budynku ulemów (muzułmańskich teologów), cmentarza meczetowego z nagrobkami, mauzoleum (türbe) szejka Bistrigiji, kamiennych murów granicznych, dwóch bram wejściowych i budynku łaźni tureckiej. W skład zespołu wchodzi także konak, rezydencja wysokich urzędników państwowych, obecnie hotel Konak. Budynek znajduje się w odległości zaledwie kilkudziesięciu metrów od miejsca zabójstwa arcyksięcia Ferdynanda i jego małżonki, i dlatego ich ciała początkowo złożono na podłodze właśnie w tym budynku.
PRAWOSŁAWIE – cerkwie
Sobór Narodzenia Najświętszej Marii Panny (Saborna Crkva Rođenja Presvete Bogorodice)
Największa cerkiew prawosławna w Sarajewie i jedna z największych tego typu na Bałkanach. Pełni funkcję katedry prawosławnej należącej do Serbskiego Kościoła Prawosławnego. Kamień węgielny pod budowę, która trwała 11 lat, położono 25 czerwca 1863 roku. W sąsiedztwie świątyni wzniesiono pałac metropolitalny. Cerkiew ma kształt trójnawowej bazyliki z pięcioma kopułami, z czego jedna, baniasta jest zwieńczeniem wydatnej wieży środkowej, charakterystycznego elementu prawosławnej architektury sakralnej. We wnętrzu znajduje się typowy dla cerkwi wyniosły ikonostas ( przegroda zbudowana z ikon) bogato zdobiony misternymi złotymi elementami, oddzielający nawę od prezbiterium. Duże marmurowe kolumny zwieńczone ozdobnymi, złotymi głowicami podtrzymują niebieski sufit ze złotymi gwiazdami.
Stara Ortodoksyjna Cerkiew Prawosławna (Crkva sv. Arhanđela Mihaila i Gavrila)
Cerkiew poświęcona Archaniołom Michałowi i Gabrielowi, jest jednym z najstarszych domów modlitwy w Sarajewie. Świątynia kilkakrotnie uległa spaleniu, ale zawsze była odbudowywana, co pozwalało jej zachować autentyczny wygląd. Ostatnia przebudowa miała miejsce w 1726 r. W cerkwi ulokowane jest muzeum, założone w 1889 roku. Biorąc pod uwagę wartość ikon w jego zbiorach, muzeum to uważane jest za jedno z najważniejszych muzeów prawosławnych na świecie. W muzeum prezentowane są niezwykle rzadkie rękopisy, w tym słynny kodeks, Edykt Sarajewski z 1307 roku, a także stare monety, stroje oraz broń.
Pomimo, że położona jest się przy jednej z głównych ulic, trudno ją znaleźć. Zasłonięta wysokim murem jest prawie całkowicie niezauważalna. W czasie kiedy byłam w cerkwi odbywała się uroczystość chrztu.
KATOLICYZM – kościoły
Kościół Świętego Antoniego Padewskiego (Crkva svetog Ante Padovanskog u Sarajevu)
W 1881 roku papież Leon XIII mianował Josef Stadlera na pierwszego arcybiskupa metropolitę nowo powstałej archidiecezji wszechbośniackiej ze stolicą w Sarajewie. Rok później na tyłach meczetu Cesarskiego trochę na uboczu, w sąsiedztwie browaru, powstał pierwszy kościół katolicki pod wezwaniem Świętego Antoniego. Początkowo był to budynek prowizoryczny zbudowany z materiałów niskiej jakości, ale był miejscem w którym pierwszy arcybiskup Sarajewa przez siedem lat odprawiał msze. W tym czasie arcybiskup nadzorował prace przy budowie archikatedry pod wezwaniem Serca Jezusowego w centrum miasta.
Budynek kościoła Świętego Antoniego, ze względu na bardzo zły stan techniczny zamknięto w 1905 roku, a następnie (1912 roku) wyburzono. W tym samym miejscu wybudowano nowy solidny kościół, który konsekrowano już po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku. W 1894 roku do kościoła św. Antoniego dobudowano klasztor, który w latach 1909–1968 pełnił również funkcję seminarium franciszkańskiego.
Nowy kościół zaprojektowany został w stylu neogotyckim. Posiada wieżę o wysokości prawie 50 metrów, na której zawieszono pięć dzwonów. Wnętrze wyposażone jest w cztery neogotyckie ołtarze, postacie świętych oraz ambonę wykonane przez Ferdinand Stuflesser – słynną firmę z Austrii. Dekorację kościoła dopełnia Droga Krzyżowa w formie czterech płaskorzeźb trzy metrowej wysokości, których autorem jest rzeźbiarz Zdenko Grgić
Spośród kilku kościołów w Sarajewie, ten kościół jest jedynym, o którym można powiedzieć, że jest kościołem wszystkich mieszkańców stolicy BiH. Do świątyni przychodzą nie tylko katolicy, ale także prawosławni i muzułmanie traktując to miejsce jako miejsce modlitewne, w którym każdy może się modlić na swój sposób.
Katedra Najświętszego Serca Jezusa (Katedrale Srca Isusova)
Katedra zbudowana w 1889 roku w stylu neogotyckim nieprzerwanie do dzisiaj jest siedzibą archidiecezji Sarajewo. Świątynia wybudowana z jasnego piaskowca, o dwóch czworokątnych wieżach od frontu, symetrycznie wznoszących się po obu stronach od głównego wejścia, ozdobionego bogato rzeźbionym portalem. Nad portalem, zwraca uwagę rozetowy witraż, a przed nim figura Chrystusa. Wnętrze kościoła jest przestronne, ze sklepieniem pokrytym dekoracyjnymi wzorami w pastelowych kolorach. Ołtarz główny zdobią postacie świętych umieszczone w niszach. Po lewej stronie od tabernakulum Święty Józef i Święty Franciszek z Asyżu, a po prawej stronie Święty Michał i Święty Eliasz. Zewnętrznymi postaciami z obu stron są aniołowie.
Duże witrażowe okna, strzelistość form, ostre łuki, bogate detale rzeźbiarskie, symetria oraz harmonia form pozwalają Katedrę Najświętszego Serca Jezusa określić jako budowlę neogotycką.
W katedrze Najświętszego Serca Jezusowego pochowany jest Josipa Stadlera, który zainicjował budowę katedry i pełnił funkcję arcybiskupa archidiecezji Sarajewo na przełomie XIX/XX wieku.
Katedra ta jest doskonałym przykładem architektury sakralnej, która łączy funkcjonalność z estetyką, tworząc miejsce modlitwy, refleksji i podziwu dla sztuki architektonicznej.
Przed budynkiem stoi pomnik upamiętniający papieża Jana Pawła II, który odwiedził Sarajewo w 1997 roku, wkrótce po zakończeniu wojny, aby przekazać na cały świat przesłanie pokoju i tolerancji ze stolicy BiH.
JUDAIZM – synagogi
Stara Synagoga (Stara Sinagoga u Sarajevu)
Po wypędzeniu z Hiszpanii i Portugalii pod koniec XV wieku rodziny żydowskie zaczęły się osiedlać między innymi na Bałkanach. Pierwsze wzmianki o osiedleniu się kilkudziesięciu kupców, rzemieślników i farmaceutów Żydowskich w Sarajewie pochodzą z 1551 roku. Dwadzieścia lat później społeczność żydowska dostała pozwolenie od gubernatora Sarajewa na założenie własnej dzielnicy, zwanej El Cortijo. Następnie wzniesiono synagogę, która początkowo nazywana była Velika Avlija, a następnie Stara Synagoga Żydowska.
Muzeum Żydowskie mieści się w Starej Synagodze zbudowanej w 1581 roku, i która jest jednocześnie najstarszym miejscem kultu religii judaistycznej w Bośni i Hercegowinie. Nie jest znany pierwotny wygląd Synagogi, świątynia przez ponad 400 lat zmieniała swój kształt i wygląd ze względu na pożary oraz zniszczenia wojenne. Obecny wygląd budynek uzyskał na początku XIX wieku. Splądrowany w czasie II wojny światowej budynek służył początkowo jako więzienie dla Żydów, a pod koniec wojny jako magazyn.
Synagoga Aszkenazyjska (Sinagoga u Sarajevu)
Synagogę Aszkenazyjską zbudowano w 1902 roku, na lewym brzegu rzeki Miljacka, dla Żydów z Sarajewa, którzy licznie napłynęli po zajęciu BiH przez Austro-Węgry. Autorem projektu świątyni był słynny architekt Karlo Parźik (zaprojektował około 150 budynków w Bośni, z czego 70 w Sarajewie). Był to pierwszy obiekt religijny zbudowany w Sarajewie w stylu neomauretańskim (odrodzenia mauretańskiego) popularny w synagogach monarchii austro-węgierskiej.
Po II wojnie światowej, pomimo niewielkiej liczby ocalałych sarajewskich Żydów, synagoga Aszkenazyjska pozostała jedyną czynną świątynią żydowską w mieście.
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta i był w tym czasie była trzecią co do wielkości tego typu świątynią w Europie. Narożniki zdobią cztery kwadratowe wieżyczki przykryte kopułami z iglicami, które zakończone są gwiazdami Dawida. Podczas wojny w Bośni, znaczna część społeczności żydowskiej uciekła z Sarajewa, a opuszczony budynek został w znacznym stopniu uszkodzony. Dopiero w 2007 roku podjęto prace rekonstrukcyjne. Wnętrze synagogi przedzielono stropem na dwie kondygnacje. Na pierwszym piętrze pierwotnie przeznaczonym na galerie dla kobiet znajduje się sala modlitewna, w której odprawiane są nabożeństwa. Ściany i sufit są bogato zdobione geometrycznymi i roślinnymi wzorami. Widoczne są także napisy w języku hebrajskim, które dodają religijnego charakteru temu miejscu. Ściany są pokryte wieloma zdobieniami, w tym geometrycznymi wzorami, które przypominają tradycyjne motywy orientalne, często spotykane w architekturze mauretańskiej. Sufit jest zdobiony skomplikowanymi, wielobarwnymi wzorami geometrycznymi. Centralnie umieszczony żyrandol oświetla całe pomieszczenie. Dominuje kolor czerwony, zielony i niebieski, które harmonijnie łączą się, tworząc wrażenie ciepła i spokoju. W centralnym miejscu usytuowane jest podwyższenie (bima, belmer), z którego czyta się Torę i Haftarę, przykryte czerwoną tkaniną z gwiazdą Dawida. Za nim znajduje się ozdobiona kolorowymi wzorami i napisami półokrągła nisza z szafą ołtarzową aron ha-kodesz do przechowywania Tory.
Kraj jest w trudnej sytuacji gospodarczej, co odbija się na życiu społecznym i codzienności. Trudności we współistnieniu w BiH różnych grup społecznych, będące konsekwencją zaszłości historycznych, zwłaszcza ostatniej wojny, często wyrażają się budzeniem wzajemnych oskarżeń i zapędów nacjonalistycznych. Budynki sakralne są rozpoznawalnymi symbolami wspólnot religijnych i etnicznych, dlatego zdarzają się ataki na miejsca różnych wspólnot religijnych. Pojęcie kocioł (tygiel) bałkański powstało w połowie XIX wieku i chociaż dotyczyło ówczesnej sytuacji geo-politycznej, to w dalszym ciągu jest aktualne. Czytając aktualną prasę można znaleźć informacje na temat ponownych roszczeń Serbów do części terytorium wchodzącego w skład BiH, Czarnogóry, Chorwacji oraz Kosowa. Znawcy sytuacji politycznej na Bałkanach uprzedzają, że jeżeli przywódcy Republiki Serbskiej, jednej z dwóch części składowych BiH ogłoszą sukcesję, to w regionie może wybuchnąć wojna w ciągu jednej godziny. Przyjmuje się, że Bośnia i Hercegowina jest najbardziej niestabilnym i narażonym na konflikt krajem w regionie, a obecna sytuacja jest najpoważniejsza od czasu rozpadu Jugosławii.
Dziękuję, że jesteś ze mną :).
Mam nadzieję, że zainteresował Cię mój wpis.
Czy chcesz zadać jakieś pytanie? Może napisać coś miłego? A może masz jakieś uwagi do tekstu ?
Śmiało, poniżej możesz to zrobić!
Jeśli podobał Ci się ten wpis, możesz udostępnić go znajomym.
Dziękuję
Ola
Zapraszam do polubienia mojej strony na Facebooku, dzięki której możesz być na bieżąco z moimi wpisami z kolejnych podróży.