ARMENIA Erywań i muzea, które warto odwiedzić

Październik 2022.

W samym Erywaniu do zobaczenia jest 10 do 15 muzeów. Ceny za bilet 1 dorosłej osoby to od 1 000 do 1 500 dram. Nie skorzystałam Karty Yerevan, ponieważ mając 2 dni na cały Erywań, według mojej kalkulacji nawet przy wizycie w 10 erywańskich muzeach wydałam na bilety około 10 000 dram, a poruszałam się po mieście pieszo. W żadnym muzeum nie ma zniżek dla seniorów oraz innych zniżek dla obywateli spoza Armenii. Cena biletu w metrze to tylko 100 dram.

Muzea zaczynają swoją pracę o 10.30–11.00, a kończą o 16.45–17.00. Większość w poniedziałki nie pracuje, ale kilka jest dostępnych i w ten dzień.

W Erywaniu jest dostępna Karta Yerevan, którą można kupić przez Internet https://yerevancard.com/. Karta uprawnia do bezpłatnego zwiedzania muzeów, atrakcji, bezpłatnego udziału w wycieczkach po mieście oraz korzystania z komunikacji miejskiej.

Do wyboru jest kilka opcji (ceny od osoby) – między innymi:

• 1 dzień – 24 godziny – 35 $ = 14 000 dram
• 2 dni – 48 godzin – 46 $ = 20 500 dram
• 3 dni – 72 godziny – 51 $ = 29 000 dram

W poniższych muzeach byłam i mogę je z czystym sumieniem polecić:

Muzeum Galeria Narodowa i Muzeum Historii Armenii mieszczą się w jednym budynku przy placu Republiki. Bilety trzeba kupić w osobnych kasach. Nie ma zniżki za bilet wspólny do obu placówek. Co było dla mnie dziwne, sale jednego i drugiego muzeum znajdują się na tych samych piętrach tylko, że jedne z prawej drugie z lewej. Trudno się zorientować w którym muzeum właśnie jesteśmy, ale pewnie są dwie dyrekcje. Na oba muzea trzeba poświęcić 2 do 3 godzin.

• Muzeum Galeria Narodowa

Największe muzeum gromadzące malarstwo, rzeźbę i fotografię w Armenii. Aktualnie udostępnione do zwiedzania są dwa poziomy z pięciu.

W trzech salach znajduje się wystawa impresjonizmu ormiańskiego. Po raz pierwszy w Armenii na jednej wystawie zgromadzono prace reprezentujące powstawanie, ewolucję i unikalne przemiany zachodzące na przestrzeni kilkudziesięciu lat w ormiańskim impresjonizmie. Ekspozycja obejmuje artystów działających w pierwszym trzydziestoleciu XX wieku. Impresjonizm w ich sztuce odgrywał kluczową rolę decydującą o świeżym postrzeganiu kolorów, plenerów i światłocieni. Kolekcja obejmuje ponad 70 prac malarskich i graficznych.

W podziemiu galeria rzeźby Hakoba Gyurjyana ormiańskiego rzeźbiarza. Gyurjyan tworzył w pierwszej połowie XX wieku i pozostawił ponad 300 portretów rzeźbiarskich oraz innych rzeźb. Galeria Narodowa jest właścicielem znacznej części jego twórczości, która została podarowana muzeum przez wdowę po rzeźbiarzu.

Jedna sala poświęcona jest monumentalnej rzeźbie Pomnik robotnika w stylu socrealizm. W 1982 roku na skwerze przy stacji metra Gortsaranayan odsłonięto pomnik (wysokości ponad 11 metrów) mający przedstawiać człowieka pracy. Sam pomnik wywołał bardzo sprzeczne reakcje w odbiorcach i liczne krytyki. Jedni dopatrywali się przypodobania Rosji Radzieckiej, autor twierdził, że postać robotnika jest zwrócona na zachód, wzrok ma wzniesiony na Ararat, a zaciśnięta pięść jest znakiem oporu Ormian. W 1997 roku pomnik został usunięty, pokawałkowany i wywieziony na złomowisko. Po kilku latach kiedy przywrócono dobre imię artysty zaczęto poszukiwać resztek Pomnika robotnika . W 2004 roku kilka z nich zostało odzyskanych ze złomowiska i przeniesionych do muzeum. Twórcą rzeźby był Aram Harutyunyan, który był również autorem Matka Armenia górującej obecnie nad Erewaniem.

• Muzeum Historii Armenii.

Muzeum podzielone jest na pięć tematycznych ekspozycji: archeologia, etnografia, numizmatyki, dokumenty i mapy oraz historia współczesna. Muzeum podejmuje próbę całościowego pokazania historii Armenii.

Ekspozycja poświęcona najstarszej historii Armenii od czasów epoki kamienia łupanego, poprzez eksponaty z 3000 lat p.n.e. (np. skórzany but), epokę królestwa Urartu do ukształtowania się narodu ormiańskiego. Dalsza część ekspozycji poświęcona jest początkom chrześcijaństwa oraz związkom kulturowym z Turcją, Rzymem, Bizancjum i wykopaliskom archeologicznym za okres od IV wieku p.n.e do III wieku n.e.

Ekspozycja poświęcona ubiorom oraz ozdobom noszonym przez kobiety ormiańskie na przestrzeni wieków. Są tu tradycyjne stroje ormiańskie ozdobione haftami i zdobieniami, które są swoistym wskaźnikiem pochodzenia i stanu zamożności kobiety. Można zobaczyć elementy strojów codziennych i odświętnych. Pomimo obcych dominacji na przestrzeni wieków można zauważyć zachowaną tożsamość narodową w zachowanej kolorystyce i zdobieniach. Kilka gablot zawiera biżuterię – bransolety, naszyjniki, kolczyki i diademy.

Ekspozycja poświęcona militariom. Zbiory broni białej, palnej i artyleryjskiej obejmującej okres od średniowiecza do współczesności. Niewielkie to zbiory, gdyż mieszczą się w kilku salkach. ale jest na co popatrzeć.

• Muzeum Matenadaran

„Matenadaran” oznaczał w starożytnym języku ormiańskim „magazyn książek”. Matenadaran stanowi przedmiot dumy Ormian jako skarbnica tradycji, kultury narodowej i największy na świecie zbiór starożytnych rękopisów.

Matenadaran jest jednym z najciekawszych obiektów historyczno-architektonicznych w Erywaniu. Został zaprojektowany i zbudowany między 1944 a 1957 rokiem przez słynnego ormiańskiego architekta Marka Grygoryana. Projekt budynku inspirowany jest starożytną i średniowieczną architekturą ormiańską i łączy w sobie tradycyjne elementy z nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi. Całość zbudowana jest z bazaltu.W niszach od frontu budynki znajduje się sześć postaci średniowiecznych twórców reprezentujących różne dziedziny ormiańskiego piśmiennictwa, ich rękopisy można zobaczyć w gablotach muzealnych. Przed budynkiem stoi pomnik Mesropa Mashtotsa, twórcę alfabetu ormiańskiego 

Muzeum, w którym możemy zobaczyć rękopisy, dokumenty, stare księgi, cenne oprawy, manuskrypty. W 15 salach można śledzić rozwój piśmiennictwa od stworzenia alfabetu ormiańskiego przez Mesropa Mashtotsa w 405 roku n.e. aż do XVIII wieku. Na uwagę zasługuję niezwykłe rysunki i grafiki zawarte w książkach. Msho Charentir (1200-1202 n.e.) największa książka w zbiorach, która waży 27,5 kg. Podczas pogromu Ormian, księga była podzielona na części i kobiety wszywały sobie pojedyncze strony w spódnice żeby uratować to dzieło kultury ormiańskiej.  W Matenadaran znajduje się połowa tej księgi, druga połowa znajduje się w Muzeum Watykańskim. Do ciekawostek zaliczyć można Kalendarz kościelny z 1434 roku ważący 19 gramów. W zbiorach muzeum znajduje się około 23 000 rękopisów.

• Muzeum Arama Chaczaturyana

Aram Chaczaturyan jeden z najwybitniejszych kompozytorów pochodzenia ormiańskiego. I chociaż na stałe nie mieszkał w Armenii to w jego utworach często można usłyszeć motywy folklorystyczne muzyki ormiańskiej. Najbardziej znane dzieła Chaczaturiana to muzyka do baletów Gayene  oraz Spartakus.

Kanwę muzeum stanowi dom brata kompozytora, w którym Chaczaturyan bywał za każdym pobytem w Erywaniu. Rezydencja została obramowana pięcioma łukami przypominającymi kamertony. Ogród zamieniono w wewnętrzny dziedziniec otoczony dobudowanymi budynkami kompleksu mieszczącego muzeum, salę koncertową, sale ćwiczeń, sale wykładowe, bibliotekę nagrań muzyki klasycznej oraz warsztat naprawy instrumentów smyczkowych. W muzeum zgromadzono liczne zdjęcia, rękopisy, partytury, rzeczy osobiste. W zbiorach muzeum znajduje się pianino, na którym Chaczaturyan gwoździem wydrapał swój autograf.

• Muzeum Sergieja Parajanowa

Sergiej Parajanow – reżyser, twórca kolaży, rzeźbiarz, scenarzysta. Jego filmy Cierpienie zapomnianych przodków oraz Kolor granatów wpisały się na stałe w historię kinematografii światowej. Bardzo lubię kolaże i dlatego muzeum to wywarło na mnie takie duże wrażenie, co wiąże się z dużą ilością zdjęć. Jeżeli chcemy zobaczyć niekonwencjonalną sztukę, która zmusza nas do myślenia, to na pewno jest to bardzo dobre miejsce.

Za swoją anty sowiecką postawę trafił kilkakrotnie do więzienia lub miał areszt domowy. Scenariusz, który złożył do oceny, dostał z powrotem z podkreślonym fragmentem tekstu i adnotacją „należy wykreślić”. Pozostawił tylko to, co  było podkreślone, a resztę usunął  i oddał tekst do ponownej oceny. Za to trafił na kilka lat do więzienia. Po powstaniu niezależnego państwa Armenii w dowód zasług państwo podarowało mu dwie kamienice z pięknym widokiem na panoramę miasta i górę Ararat. Niestety trzęsienie ziemi, które nastąpiło w 1988 roku wstrzymało prace adaptacyjne na kilka lat. Do remontu powrócono w 1991 roku, u ukończono w 1992 roku, już po śmierci artysty.

W muzeum można wypożyczyć audioprzewodnik w języku polskim, opowiadający o życiu, twórczości, ciekawostkach i anegdotach związanych z Parajanowem. W moich zasobach zdjęciowych znalazłam zdjęcie rzeźby przedstawiającej unoszącego się w powietrzu, wesołego Parajanowa. Zdjęcie tej rzeźby zrobiłam w Tbilisi.

• Muzeum Dom Martirosa Saryan

Martiros Saryan ormiański malarz, twórca nowoczesnej narodowej szkoły malarstwa ormiańskiego. Był świetnym pejzażystą, a w jego pracach najczęściej przewijają się krajobrazy z różnych stron Armenii.

Budynek muzeum składa się z dwupiętrowej rezydencji, w której artysta mieszkał i pracował w latach 1932-1967 oraz przylegającej do niej trzypiętrowej galerii wybudowanej w 1967 roku. Ekspozycja obejmuje wszystkie okresy twórczości artysty, począwszy od jego młodzieńczych rysunków, a skończywszy na pracach powstałych w ostatnich dniach życia. Na trzech poziomach znajduje się około 300 prac. Dla zwiedzających otwarta jest pracownia malarska oraz pomieszczenia mieszkalne.

• Muzeum Sztuki Współczesnej

To muzeum całkowicie mnie zaskoczyło. Wchodzi się do niego od zaplecza zaniedbanego,  wielopiętrowego bloku mieszkalnego. Początkowo miałam wrażenie, że wejdę do magazynu sklepu warzywnego. To co zobaczyłam przeszło moje oczekiwania. Cały parter budynku zamieniony w dosyć bogatą galerię malarstwa i rzeźby. Na dużej powierzchni zgromadzono wiele ciekawych dzieł współczesnych ormiańskich twórców sztuki.

• Muzeum Ervanda Kochara

Ervand Kochar Ormianin z pochodzenia, był wybitnym rzeźbiarzem i malarzem współczesnym XX wieku oraz założycielem ruchu artystycznego Malarstwo w Przestrzeni. Początkowo tworzył w Paryżu, będąc u szczytu artystycznej sławy, ku zaskoczeniu wielu osób postanowił repatriować do Armenii w 1936 roku. W latach 1941-1943 był więziony pod zarzutami politycznymi, ale ostatecznie uwolniony dzięki licznym interwencjom. Do śmierci w 1997 roku pozostawał w Erywaniu. Jednym z bardziej znanych dzieł Kochara jest obraz Katastrofa wojny

• Muzeum Historii Miasta Erywania

Nowe muzeum opowiadające historię miasta od starożytności, poprzez życie codzienne i pracę zawodową w różnych okresach historii aż po współczesność. Ekspozycja rozmieszczona na trzech poziomach pokazuje trochę starożytnych artefaktów, trochę wnętrz mieszkalnych z początków XX wieku,  trochę broni i trochę twórczości ludowej. Słowa „trochę” używam z premedytacją, ponieważ jest tam po trochu wszystkiego, ale tak naprawdę nie wiele do oglądania. Jak na nowe muzeum brak stanowisk interaktywnych. A to co mnie zdziwiło, to całkowity zakaz robienia zdjęć i ogromne zaangażowanie pracowników, żeby nie dopuścić do tego, ale i tak 4 zdjęcia zrobiłam.

• Muzeum Malarstwa Rosyjskiego.

W centrum miasta w niewielkiej galerii na dwóch poziomach zgromadzone malarstwo rosyjskie z przełomu XIX i XX wieku oraz porcelanę i trochę mebli.

•  Centrum Sztuki Gerarda Cafesyana – Kaskada

Budowę słynnej Kaskady w Erywaniu rozpoczęto w 1971 roku, a pierwszy etap ukończono 1980 roku. Miejscem tym zainteresował się Gerard Cafesyan urodzony w Nowym Jorku Ormianin z pochodzenia, biznesmen i filantrop. W pomoc ojczyźnie przodków zaangażował się w 1999 roku. W latach 2002-2009 sfinansował przebudowę kaskady za 35 milionów $, tworząc w tym miejscu jedno z bardziej znaczących na świecie centrów sztuki współczesnej na świeżym powietrzu. Kaskada składa się z pary szerokich, po 572 z każdej strony kamiennych schodów. Różnica poziomów wynosi 300 metrów. Z boku Kaskady znajdują się schody ruchome, gdzie na każdym z pięciu poziomów znajdują się różne zbiory ofiarowane narodowi Armenii przez Cafesyana. Wejście bezpłatne.

Jest jeszcze kilka muzeów, do których nie zdążyłam się wybrać z braku czasu, ale może jeszcze kiedyś ……

• Muzeum Hovhannes Tumanyan – ormiański poeta i tłumacz.
• Muzeum Ara Sargsyan i Hakob Kojoyan -dwóch ormiańskich artystów: malarz i rzeźbiarz.
• Muzeum Avetik Isahakyan – ormiański poeta i pisarz.
• Muzeum Charles Aznavour – właściwie Aznawuryan – francuski piosenkarz. Muzeum chwilowo nieczynne.
• Muzeum Dom Yeghishe Carents  – ormiański pisarz, poeta i działacz społeczny.
• Muzeum Wytwórni Brandy ArArAt wraz z degustacją produkowanych trunków.
• Muzeum Mikrosztuki Ter-Ghazarian – prezentuje najmniejsze dzieła sztuki na świecie.
• Muzeum Historyczno Archeologiczny „Erebuni”.
• Park i Panteon Komitas – miejsce pochówku wielu wybitnych postaci świata artystycznego Armenii z ciekawymi rzeźbami nagrobnymi

Dziękuję, że jesteś ze mną :). Mam nadzieję, że zainteresował Cię mój wpis.

Czy chcesz zadać jakieś pytanie? Może napisać coś miłego? A może masz jakieś uwagi do tekstu ?

Śmiało, poniżej możesz to zrobić!

Dziękuję

Ola