MEKSYK – Monte Alban i Mitla – stanowiska archeologiczne. Zapotekowie

styczeń 2024 r.

MONTE ALBAN

Kiedy pewnego styczniowego dnia w XVI wieku Hiszpanie przemierzali tereny Mezoameryki natrafili na górę porośniętą niewysokimi krzewami powojnika drzewiastego (Ipomoea arborescens) obficie obsypanymi białymi kwiatami. Kiedy wspięli się na szczyt ich oczom ukazało się ogromne, opuszczone i zarośnięte miasto. Miejsce to nazwali Biała Góra czyli Monte Alban.

Potem przybyli szabrownicy, poszukiwacze skarbów i na koniec archeolodzy. Od tego czasu już prawie 500 lat trwa odkrywanie tego przedkolumbijskiego miasta, a i tak nadal jest wiele pytań na które nie ma odpowiedzi.

Starożytna nazwa tego miejsca brzmiała „u stóp nieba” i miało to odzwierciedlenie w rzeczywistości. Miasto zostało utworzone przez Zapoteków na szczycie góry o wysokości 1940 metrów n.p.m. i 400 metrów nad poziomem otaczających dolin. Lokalizacja była bardzo korzystna pod wieloma względami. Miejsce łatwe do obrony, a świetna widoczność horyzontu umożliwiała codzienne obserwacje astronomiczne. Szczyt został sztucznie spłaszczony tworząc platformę o wymiarach 950×450 metrów. Z pozyskanych kamieni powstały wszystkie budowle. Kiedy dzisiaj na to patrzymy trudno jest nam sobie wyobrazić jak bez żelaznych narzędzi oraz koła można było tego wszystkiego dokonać. Jak ogromnego wysiłku tysięcy ludzi wymagały te wszystkie działania i jak wiele istnień ludzkich pochłonęła ta budowa. A wszystko to się działo 500 lat p.n.e.

Monte Alban było największym przedhiszpańskim miastem w rejonie Oaxacan, które od początku posiadało plan rozmieszczenia i budowy kolejnych świątyń oraz obiektów. Pod tym względem było pierwszym miastem na kontynencie amerykańskim

Zgodnie z rozplanowaniem na południu i północy Placu Głównego (200×300 m) umieszczone są dwie monumentalne, rozłożyste świątynie w formie piramid schodkowych o charakterze ceremonialnym, do których prowadziły szerokie schody. Natomiast po bokach usytuowane były mniejsze kopce, na których stały mniejsze świątynie oraz elitarne rezydencje lokalnych dostojników. Ułożenie budynków sprawia wrażenie harmonii wynikającej z proporcjonalnego uporządkowania i symetrycznego planu.

Świątynia Północna z bardzo dużym tarasem, z którego rozciąga się widok na cały Plac Główny oraz otaczające go budynki była siedzibą klasy rządzącej i ich rodzin. Na szczycie świątyni zachowały się jeszcze resztki 12 kolumn w dwóch rzędach o średnicy 2 metry każda, na których kiedyś oparte było zadaszenie. Z tego miejsca najważniejszy kapłan obserwował miasto oraz Plac Główny, na którym mogli pomieścić się wszyscy mieszkańcy uczestniczący w rytualnych obrzędach prowadzonych przez kapłanów. Do dobrego tonu przynależności do klasy rządzącej było posiadanie zeza, który sztucznie był wywoływany od wczesnego dzieciństwa oraz spiłowanych zębów na kształt jaguara i inkrustowanych złotem.

Zapotekowie byli znakomitymi budowniczymi i świetnie opanowali podstawy matematyki oraz astronomii. Do dzisiaj podziw budzi Obserwatorium Astronomiczne położone na Placu Głównym, tuż przed świątynią południową. Budynek swoim kształtem przypomina grot strzały, a jego położenie idealnie odpowiada osi północ-południe. We wnętrzu obserwatorium znajduje się pionowa szczelina za pomocą której można było prowadzić obserwacje słońca, a co za tym idzie dosyć dokładnie określać porę deszczową lub okres suszy. Niestety znajomość astronomii nie zawsze miała korzystne oddziaływanie na lokalne społeczeństwo. Losy ludzi były „zapisane w gwiazdach” i ich układ w dniu urodzin określał przyszłość noworodka. Aby dopełnić swego przeznaczenia każde dziecko otrzymywało określone wykształcenie. W ten sposób syn kamieniarza mógł zostać żołnierzem, a córka żołnierza rolniczką.

Na ścianach Obserwatorium znajdują się reliefy ze scenami podbojów dokonanych przez Zapoteków. Prawdopodobnie taka forma miała uzmysławiać mieszkańcom o potędze własnej armii oraz przypominać o najważniejszych zwycięstwach.

Gra w piłkę pelota była powszechną praktyką wśród ludów Mezoameryki i uprawiano ją powszechnie w życiu codziennym oraz podczas uroczystości religijnych. Mecze spełniały również funkcję rozwiązywania lokalnych konfliktów. Piłkę – gumową kulę można było odbijać biodrami, łokciami i kolanami, a trafienie w kamienny dysk umieszczony pośrodku, pozwalało zdobyć punkt. Boisko do gry piłkę jest w kształcie litery H, posiada strome i pochyłe ściany. W czasach swojej świetności ściany były pokryte wapnem i miały wypolerowaną powierzchnię, aby piłka mogła stoczyć się w dół. Widzowie stali powyżej boiska i obserwowali mecz z góry z dwóch jego krańców.

Górę Monte Alban zamieszkiwało około 40 tysięcy ludzi, co wiązało się z wyzwaniem jak wykarmić tak dużą społeczność i tak niekorzystnym terenie. Rozwiązaniem tego problemu stały się uprawy na 1700-set tarasach oplatających górę. Woda z opadów była gromadzona w cysternach, a następnie rozbudowanym systemem irygacyjnym rozprowadzana do poszczególnych poletek. Mieszkańcy stale brali udział w targach i wymieniali się towarami. Głównie po to, aby żywność się nie marnowała i nie dochodziło do sytuacji, że ktoś ma za dużo, a inni za mało. Mała grupa mężczyzn z pośród kapłanów posiadała wiedzę umożliwiającą planowanie czasu upraw i ich zbiorów oraz przewidywania nadejścia pory deszczowej.

Na Placu Głównym zostały odnalezione stele wykonane z kamienia i są najstarszym dowodem techniki rzeźbiarskiej w okresie 500-200 p.n.e. Postacie wyryte na płytach przedstawione są w różnych pozycjach przypominających figury taneczne. Wszyscy „tancerze” są osobnikami płci męskiej pozbawione genitaliów, w większości otyłe, z szerokimi nosami, grubymi ustami, co sugerowało, że mogli to być przedstawiciele Olomeków. XIX wieczni archeolodzy skłaniali się do wersji, że są to władcy lub przywódcy sąsiednich miast schwytani i zabici w ofierze bogom. Współczesne badania dowodzą, że Zapotekowie świetnie znali się na anatomii człowieka, a co za tym idzie istniej przypuszczenie, że na stelach przedstawione są objawy różnych schorzeń. Zapotekowie potrafili przeprowadzać trepanację czaszki i wiele innych operacji.

Alfonso Caso archeolog systematyczne badający starożytne cywilizacje meksykańskie przybliżając zrozumienie pochodzenia rdzennej ludności Meksyku. Przez pewien czas prowadził swoje prace wykopaliskowe na Monte Alban i był odkrywcą Grobowca siódmego nazwanego „najbogatszym grobem Ameryki”. W grobowcu odnaleziono między innymi złote i gliniane rzeźby, turkusowe maski, kielichy, ceramikę, dziesiątki naszyjników wykonanych z różnych minerałów, a nawet zrobiony z ze 100 zębów trzonowych dzikich kotów oraz słynna czaszka pokryta turkusowymi płytkami. Większość tych wspaniałości można zobaczyć w Muzeum Kultur znajdującego się w sąsiedztwie kościoła Santo Domingo de Guzman w Oaxaca.

Miasto założone przez Zapoteków w 500 p.n.e. przetrwało ponad 1200 lat do czasu kiedy utraciło swoją dominację polityczną. Ostatecznie zostało opuszczone w 850 n.e. kiedy to prawdopodobnie z powodu braku materiałów do rozbudowywania miasta, rozpoczęło się jego stopniowe porzucanie, a mieszkańcy zaczęli przenosić się do pobliskiej Mitli. Opuszczone miasto ponownie było zasiedlone na małą skalę przez Misteków, którzy wykorzystywali pozostawione przez Zapoteków groby i świątynie do pochówku zmarłych z własnego plemienia. Odkryty Grobowiec siódmy pochodzi właśnie z tego okresu, a znalezione w nim artefakty świadczą o wysokim poziomie misteckiego rzemiosła.

MITLA

Nazwa Mitla pochodzi od słowa Mictlan, które oznaczało „miejsce umarłych”, a w języku Zapoteków znana była jako „Liobaa” – „dom grobowców”.

Opuszczając Monte Alban Zapotekowie poszukiwali swojego nowego miejsca na Ziemi. Takim miejscem stała się Mitla, oddalona o 60 kilometrów, położona na terenach nizinnych, z bujną roślinnością i dostępem do wody. Okolice Mitli były zamieszkałe przez Misteków jeszcze przed nastaniem naszej ery, tworząc niewielkie osady. Szacuje się, że około roku 200 naszej ery grupy Zapoteków zaczęły osiedlać się w tym miejscu. Po upadku Monte Albán (VIII wieku) Mitla zyskała ogromne znaczenie, osiągając swój szczyt około 1200 r. i zachowując dominującą pozycję polityczną i religijną w dolinie Tlacolula aż do podboju hiszpańskiego. Miasto w tym czasie liczyło około 15 500 mieszkańców. Mitla była nie tylko ważnym ośrodkiem politycznym i religijnym, ale również handlowym. Leżała w uprzywilejowanym miejscu, z którego prowadziły szlaki handlowe na wybrzeże stanu Oaxaca, do centralnych dolin, w stronę Przesmyku Tehuantepec i do jeszcze bardziej odległych regionów, co ułatwiało kontakty z przedstawicielami innych kultur Mezoameryki. Mitla pozostawała aktywnym miastem aż do czasów hiszpańskiej konkwisty.

Pałac w Mitli to niewielka pozostałość z budowli, otaczających plac z rytualnym ołtarzem. Plac otoczony był trybunami, nad którymi w czasie upałów rozciągane było zadaszenie z tkaniny. W czasie obrzędów można było obserwować rytualną rzeź nie narażając się na udar słoneczny.

Pałac wzniesiono z kamieni oraz glinianych cegieł suszonych na słońcu – adobe, dzięki którym budowla mogła się oprzeć wszystkim ruchom sejsmicznym na przestrzeni wieków. Niektóre ściany mają gładką powierzchnię, podczas gdy inne wykończone są wspaniałymi mozaikami kamiennymi, wykonanymi z niezwykłą wprost precyzją i świadczącymi o wielkiej zdolności miejscowych artystów. Fasady i posadzki budowli były pokryte wapiennym tynkiem i pomalowane na czerwono. W niektórych miejscach zachowały się jeszcze pozostałości czerwonego pigmentu.

Salon Kolumn pomieszczenie, w którym na sześciu masywnych kolumnach opierało się zadaszenie. Brak okien powodował, że w pomieszczeniu panował stale półmrok. Sala stanowiła przedsionek, z którego tylko jedno wejście prowadziło do pomieszczeń mieszkalnych kapłanów i ich rodzin, znajdujących się na tyłach pałacu.

Pomieszczenia mieszkalne położone były wokół kwadratowego patio. Życie rodzinne od rana do nocy toczyło się na placach wspólnych dla kilku sypialni. Na takim patio kobiety od rana przygotowywały posiłki, zajmowały się dziećmi, tkactwem i porządkiem. Na każdym patio w narożniku znajdowała się rynna ściekowa pozwalająca utrzymać czystość i higienę. Na noc wszyscy rozchodzili się do zadaszonych izb, w których nie było okien, a grube ściany pozwalały utrzymać niższą temperaturę niż na zewnątrz.

Wszystkie budynki i pomieszczenia były bogato zdobione mozaikami. W całej Mitli nie znajdziemy żadnej mozaiki z motywem roślinnym, ani żadnego reliefu przedstawiającego postać człowieka.

Mozaiki. Mitla charakteryzuje się złożonymi mozaikami o geometrycznych wzorach, które występują w grobowcach, na panelach, fryzach i ścianach. Do wykonania każdego mozaikowego panelu wykorzystywano setki perfekcyjnie przyciętych, wypolerowanych i dopasowanych kamieni, które były montowane bez użycia jakiejkolwiek zaprawy. Stosowane wzory być może były odzwierciedleniem tradycyjnego wzornictwa używanego w tkactwie.

W Mitli występuje osiem podstawowych wzorów mozaik symbolizujących różne zjawiska atmosferyczne: wiatr, fale, burze, pioruny, deszcz.

Kościół Świętego Pawła Apostoła (Iglesia de San Pablo)

Kościół San Pablo to kolonialna świątynia pochodząca z XVI wieku i jeden z najcenniejszych klejnotów historycznych i architektonicznych Mitli. Znajduje się w pobliżu stanowiska archeologicznego i jest zbudowany z kamieni pobranych ze świątyń i pałaców przedhiszpańskiego miasta. Postawienie w tym miejscu kościoła świadczy o duchowej kolonizacji, która miała miejsce w czasie podboju.

Fasada kościoła jest bardzo prosta, z to we wnętrz można podziwiać dwa barokowe ołtarze, jeden poświęcony Dziewicy z Guadalupe, a drugi San Juan.