ARMENIA Erywań, stolica z widokiem na Ararat

Październik 2022 r.

ERYWAŃ

Erywań nie jest miastem zapierających dech w piersi ze względu na swoje piękno. Jest takim zwykłym miastem w kolorze pomarańczowo-czerwonym ponieważ większość budynków wybudowana jest z tufu wulkanicznego w tym kolorze.

Erywań posiada jedną linię metra, ale i tak, to co powinniśmy zobaczyć znajduje się w niewielkich odległościach, które przemierzałam pieszo. Uwielbiam chodzić pieszo, gdyż wtedy lepiej czuję atmosferę miasta, widzę dużo więcej. Często wchodzę w podwórka, żeby zobaczyć to czego nie ma w przewodnikach i jak wygląda życie codzienne w danym mieście.

W osobnym wpisie znajdują się erywańskie muzea, w których byłam.

Historia miasta i architektura

Historia Erywania liczy sobie ponad 2800 lat i za początek uważa się wybudowanie przez Argiszti, ówczesnego władcę Urartu, twierdzy o nazwie Erebuni, od której to wywodzi się nazwa dzisiejszej stolicy Armenii. Następnie Erywań wielokrotnie zmieniał swoją przynależność państwową na skutek różnych wojen, które przetaczały się na Zakaukaziu.

Od 21 września 1991 roku Erewań jest stolicą Niepodległej Republiki Armenii.

W 1924 roku do Erywania przyjechał z Moskwy Aleksander Tamanian – architekt, którego zadaniem było rozbudowanie prowincjonalnej stolicy nowo powstałej Armeńskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Opracowany przez Tamaniana projekt urbanistyczny zakładał, że część miasta położona w kotlinie miała mieć niewysokie 3-4 budynki w większości tak usytuowane, żeby z każdego okna można było zobaczyć górę Ararat. Dolna część miasta otoczona obwodnicą i częściowo parkiem biegnącymi wokół miasta. W górnej części miasta położonej na wzgórzu miały być wybudowane wysokie budynki mieszkalne. Tumanian jako materiał budowlany wykorzystywał tuf wulkaniczny najczęściej czerwony. Zaprojektowane przez niego budynki są bogato rzeźbione tradycyjnymi wzorami. Do najwybitniejszych projektów tego architekta należy zaliczyć budynek Opery Narodowej, plac Republiki oraz Kaskady zrealizowane pośmiertnie.

Pomnik Aleksandra Tamaniana na tle Kaskady

Plac Republiki

Plac Republiki (do 1991 roku plac Lenina) powstał prawie 100 lat temu w miejscu placu otoczonego różnymi kamieniczkami i drewnianymi budynkami. Po ich wyburzeniu powstał prostokąt o zaokrąglonych bokach i powierzchni 1,5 hektara. Wokół placu Republiki znajduje się kilka budynków rządowych, Muzeum Narodowe oraz reprezentacyjny hotel Armenia Marriott. Całe otoczenie prezentuje jednolity styl architektoniczny. Na placu odbywają się najważniejsze uroczystości państwowe. Przed Muzeum Narodowym znajduje się duża fontanna, która w letnie wieczory od godziny 21.30 daje spektakl: woda, muzyka i światło (tańczące fontanny). Warto przyjść popatrzeć, ponieważ jest to bardzo kolorowe widowisko przy pięknej muzyce.

Aleja Północna Northern avenue

Aleja Północna łączy plac Republiki, a placem Wolności na którym znajduje się Opera. Wymyślona i zaprojektowana przez Aleksandra Tamaniana doczekała się realizacji dopiero po 2000 roku. Jest to szeroki deptak otoczony 8-9 piętrowymi apartamentowcami z dwukondygnacyjnym garażem podziemnym. Pod ziemią zlokalizowana jest też część sklepów i punktów usługowych. Budowę Alei finansował sektor prywatny, natomiast rząd przeprowadzał eksmisje i wykupy działek wzdłuż przyszłej alei aby skonsolidować ziemię w większe, bardziej opłacalne działki. Budynki mieszkalne zostały oddane do użytku około 15 lat temu. Wielu wysiedlonych mieszkańców, którzy nie otrzymali żadnych rekompensat oraz właścicieli nieruchomości, którzy poczuli się oszukani zaczęło głośno protestować. Wywołało to falę ogólnego niezadowolenia, a że Ormianie to dumny naród, w efekcie niepisanego protestu mieszkania nie są tam kupowane, a widać to szczególnie wieczorem gdy większość okien jest ciemna i zamknięta, a na deptaku spaceruje tłum ludzi. Luksusowe sklepy i restauracje zlokalizowane w parterach budynków są pełne życia.

Opera

Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu znajduje się pośrodku placu Wolności. Gmach, w którym znajdują się dwie sale widowiskowe: opery dla 1200 widzów oraz koncertowa na 1400 miejsc. Poza tym w budynku znajdują się audytoria, biblioteka oraz sale ćwiczeń. Styl architektoniczny budynku można określić jako klasyczny socrealizm połączony z tradycyjnymi elementami ormiańskimi. Wnętrze budynku wyłożone białym armeńskim marmurem. Opera została udostępniona publiczności w 1933 roku.

Nie byłabym sobą, gdybym jednego z wieczorów, nie spędziła w Operze. Tym razem był to balet Gayane do muzyki Arama Chaczaturiana. Kompozytor zawarł w swoim utworze liczne wątki ludowej muzyki ormiańskiej. Stroje tancerzy kolorystyką oraz formą również nawiązywały do lokalnych tradycji. Wspaniały wieczór, wspaniała muzyka, wspaniały balet, a na zakończenie słynny Taniec z szablami Chaczaturiana dały mi wrażenia, które trudno będzie zapomnieć.

Jeziorko Swan

Obok budynku opery znajduje się małe jeziorko zwane Mały Swan. Otoczone roślinnością i restauracyjkami sprawia bardzo sympatyczne wrażenie. W parku znajduje się między innymi ekspresyjny pomnik Arno Babajanyana (kompozytora), którego należy potrzymać za wydatny nos. Co to daje nie wiem, ale może jeszcze wrócę do Erywania. Można również zobaczyć mozaikowy tradycyjny ormiański dywan o wymiarach 6×4 metry, wykonany 900 tysięcy ceramicznych elementów.

Kaskady

Wizytówka Erywania. Kompleks schodów, fontann oraz wkomponowanej w to wystawy sztuki współczesnej. Po lewej stronie Kaskady znajdują się schody ruchome, którymi możemy wjechać na sam szczyt, a potem już tylko schodzić podziwiając panoramę miasta, a przy dobrej widoczności majestatyczny Ararat górujący nad miastem. Więcej o Kaskadach znajduje się w wpisie o muzeach w Erywaniu.

Plac Charlesa Aznavoura

Charles Aznavour, a właściwie Szahnur Waghinak Aznawurian urodził się w Paryżu, ale pochodził z rodziny ormiańskich imigrantów. Aznavour zawsze przyznawał się do swojego pochodzenia, bardzo zaangażował się w niesienie pomocy Armenii po trzęsieniu ziemi w 1988 roku. Otrzymał honorowe obywatelstwo Armenii i został Honorowym Ambasadorem w Szwajcarii. Jeszcze za życia słynnego piosenkarza zostało otwarte muzeum Charlesa Aznavoura (obok Kaskady) oraz utworzona Fundacja Aznavoura, której celem jest zachowanie dziedzictwa kulturowego piosenkarza, kompozytora, autora tekstów.

W centrum miasta znajduje się plac Charlesa Aznavoura z fontanną, kinem Moskwa oraz gwiazdami dla najsłynniejszych piosenkarzy, aktorów i reżyserów w formie płyt chodnikowych. Na środku placu znajduje się pająk podobny jak ten w hiszpańskim Bilbao przed muzeum Guggenheima, tylko, że mniejszy.

Pomnik Matki Armenii

Na wzniesieniu powyżej Kaskad znajduje się Park Zwycięstwa. Park powstał w latach 30-tych i początkowo na cokole umieszczony został prawie dwudziestometrowy pomnik Józefa Stalina. W 1962 roku pomnik zdemontowano i zastąpiono pomnikiem Matki Armenii autorstwa Ary Harutynyana, mającej upamiętnić zwycięstwo ZSSR w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Jest to 22 metrowy posąg z brązu przedstawiający kobietę z mieczem uosabiającą waleczność, siłę, bohaterstwo i zwycięstwo. W cokole pomnika znajduje się niewielkie muzeum militariów. Przed pomnikiem znajduje Grób Nieznanego Żołnierza i jest to płyta z czarnego granitu z wiecznym ogniem. Wzdłuż tarasu widokowego biegnie aleja z chaczkarami poświęconymi pamięci ormiańskich bohaterów Wojny Ojczyźnianej.

Druga część parku przeznaczona jest na teren rekreacyjny z jeziorkiem, wesołym miasteczkiem i restauracjami na świeżym powietrzu.

Ciekawostka 19 października 2019 roku, w dniu Międzynarodowego Dnia Dziewczynek pomnik został oświetlony czerwonym kolorem w przyłączając się kampanii „Dość” przeciwko aborcji ze względu na płeć. Armenia zajmuje trzecie (niechlubne) miejsce na świecie pod względem przeprowadzanych aborcji selektywnych. Według danych statystycznych około 40% ciąż płci żeńskiej jest usuwanych. Już w tej chwili poważnie jest zaburzona struktura społeczna Armenii.

Dzielnica Kond

Słowo kond w języku ormiańskim oznacza długie wzgórze i jest to najstarsza dzielnica Erywania. Wąskimi schodami należy wejść na wzgórze i przejść się uliczkami o dwu-trzy metrowej szerokości. Ściany domów pierwotnie zbudowane z kamieni i gliny, czasami jeden na drugim. Wąskie uliczki, wejścia w podwórka, zapadające się domy oraz tajemne przejścia do głębiej położonych domostw, tworzy niezwykłą atmosferę. Wśród domów i krętych uliczek możemy trafić na resztki starego meczet Tepebasi (Thapha Bashi). Meczet był wybudowany w 1687 roku, do dzisiaj zachowały się już tylko ściany o grubości 1,5 metra oraz resztki dachu, które zostały po zawaleniu się kopuły w latach 60-tych ubiegłego wieku. Bardzo ciekawy spacer, podczas którego czułam się całkiem bezpiecznie, a lokalni mieszkańcy uśmiechają się i miło zagadują.

Katedra Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego Grzegorza Oświeciciela.

W wybudowanej w latach 1996-2001, dla uczczenia 1700 rocznicy ogłoszenia chrześcijaństwa religią państwową Armenii, zostały złożone relikwie Świętego Grzegorza przewiezione z Neapolu. Świątynia jest największym kościołem ormiańskim na świecie i składa się z trzech świątyń. Główny kościół, w którym jest 1700 miejsc siedzących (symbolizują 1700 lat chrześcijaństwa) oraz dwóch kaplic: jedna pod wezwaniem króla Tiridatesa III, druga pod wezwaniem jego żony królowej Aszchen. Ta królewska para przyjęła z rąk Świętego Grzegorza Oświeciciela chrzest i uczyniła Armenię pierwszym państwem na świecie, w którym chrześcijaństwo stało się religią państwową.

Błękitny meczet

Bardzo łatwo nie zauważyć wejścia do Błękitnego Meczetu znajdującego się przy alei Masztoc, jednej z głównych ulic Erywania. W całym ciągu kamienic jedna brama jest obłożona błękitnymi płytkami. Przez drzwi wchodzi się do ogrodu, w którym znajduje się kompleks budynków Błękitnego Meczetu zbudowanego w XVIII wieku. Obecnie jest to jedyny meczet w stolicy Armenii jako wyraz dobrosąsiedzkich stosunków z Iranem. W okresie sprawowania władzy przez Rosjan meczet został przekształcony w muzeum miejskie. Po odzyskaniu niepodległości został odrestaurowany z funduszy irańskich.

Kościół Zorovor Surb Astvatsatsina (Najświętszej Matki Bożej)

Spacerując po Erywaniu powinno się zajrzeć do tego kościoła, aczkolwiek nie jest to proste zadanie. Kościół znajduje się wewnątrz osiedla i trzeba tam trafić przechodząc przez różne bramy i podwórka, ale warto.

Według wierzeń w czasach starożytnych w tym miejscu znajdowała się wspaniała kaplica w której spoczywały szczątki świętego Ananiasza. To jeden z najstarszych kościołów w Erywaniu, początkowo pod wezwaniem Świętej Matki Bożej, a obecnie pod wezwaniem Najświętszej Matki Bożej, ze względu na przechowywaną tam cudowną Ewangelię z XIII wieku

Pod względem architektonicznym kościół można określić jako trójnawową bazylikę bez kopuły. Po wschodniej stronie znajduje się ołtarz. Wystrój kościoła jest bardzo skromny i jedynym unikatowym skarbem jest zachowany fresk w nadprożu.

Kościół pod wezwaniem Świętego Sargisa

Należy do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. Położony na skarpie nad rzeką Harazdan, wykonany z czerwonego tufu wulkanicznego widoczny jest z daleka. Od wczesnych czasów chrześcijańskich w tym miejscu znajdował się duży kompleks sakralny z kościołem, klasztorem, szkołą diecezjalną oraz ogrodami, które uległ zniszczeniu podczas silnego trzęsienia ziemi w XVII wieku. Kościół, który możemy oglądać obecnie został wybudowany pod koniec XIX wieku, a współcześnie gruntownie wyremontowany.

Narodowy Teatr Akademicki imienia Gabriela Sundukyana (Pierwszy Teatr Państwowy)

Obok Parku Angielskiego, znajduje się teatr imienia ormiańskiego dramaturga. Na teatr warto spojrzeć ze względu na ciekawą fasadę rzeźbioną w czerwonym tufie.

Armenian Market

Blisko stacji metra Zoravar Andranik znajduje się armeński bazar owocowo warzywny i jest to zadaszona hala targowa.. Można tam kupić suszone owoce, sudzhukh czyli orzechy włoskie zatopione w syropie winogronowym lub z innych owoców, alani czyli suszone brzoskwinie nadziewane orzechami włoskimi oraz wiele innych pyszności. Oprócz tego można kupić dżemy pigwy, morwy białej, derenia, dyni, płatków róż, a nawet z bakłażana. W warzywnej części oprócz świeżych regionalnych warzyw można kupić rzemieślniczo wyrabiane sery. Na piętrze znajdują się stoiska z odzieżą oraz starą porcelaną, gdzie można rzeczywiście znaleźć prawdziwe perełki.

Bazar Vernissage

Na południe od placu Republiki znajduje się bazar rękodzieła oraz wszelakich staroci. Rękodzieło nie wywołało u mnie chęci kupienia, zalatywało trochę chińszczyzną a i ceny były dość wysokie. Starocie – nie wiem na ile prawdziwe, jeżeli stoi kilkanaście sztuk takich samych figurek. Kupisz, nie kupisz, popatrzeć można. Na mnie bazar nie zrobił szczególnego wrażenia.

Skatepark

W listopadzie ubiegłego roku na tyłach katedry Grzegorza Oświeciciela został otwarty nowoczesny skatepark o powierzchni ponad 5 000 m². . Fundatorem budowy tego obiektu był Związek Ormian Ukrainy.