Październik 2022 r.

Niecałe 20 kilometrów od Erywania u stóp góry Ararat, znajduje się najważniejsze miejsce kultu religijnego wyznawców Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. W niewielkiej miejscowości Wagharszapat znajduje się kilka niezwykle ciekawych miejsc związanych z początkami chrześcijaństwa na tych ziemiach i myślę, że dobrze zrobiłam przeznaczając cały dzień na zwiedzanie.

Eczmiadzyn
Kościół Świętej Rhipsime
Kościół Świętej Gayene

Jak to się stało, że Armenia stała się krajem chrześcijańskim ?

Historia opiera się na dwóch osobach, jest trochę zawiła i występują niespodziewane zwroty akcji. Działo się to w latach 252-301 naszej ery czyli na przełomie III i IV wieku. A było to tak:

Tiridates III był synem ormiańskiego króla, którego rodzina została brutalnie wymordowana na zlecenie szachinszacha Ardashira. Z tej rzezi uratowany został mały chłopiec czyli Tiridates, którego wywieziono do Rzymu. Rozwścieczona szlachta ormiańska w zemście dokonała rzezi na rodzinie Ardashira, z której uratowano i wywieziono do Kapadocji w Turcji małego chłopca Grzegorza (syna Ardashira).

W wieku lat około 40 Tiridates powrócił jako prawowity spadkobierca tronu ormiańskiego, zgromadził wokół siebie armię, przegonił Persów i zasiadł na tronie w Wagharszapat. Grzegorz wychowany jako chrześcijanin również powrócił do Armenii i w poczuciu winy za grzechy ojca, wstąpił do ormiańskiej armii, a następnie został sekretarzem króla Tiridatesa. Pewnego razu Tiridates nakazał Grzegorzowi oddać cześć u stóp pogańskiej bogini. Grzegorz później zwany Oświecicielem, jako głoszący wiarę chrześcijańską odmówił, czym rozwścieczył króla, a „dobrzy ludzie” donieśli, że Grzegorz jest synem zdrajcy, który zabił jego ojca. W ten sposób Grzegorz trafił do więzienia w podziemnym lochu na Równinie Ararat pod obecnym kościołem Chor Wirap na długich 12-13 lat. Przeżył tylko i wyłącznie dzięki dobrodusznej kobiecie, która codziennie rzucała mu do lochu bochenek chleba.

W tym czasie do Armenii przybyła z Rzymu grupa czterdziestu zakonnic, które założyły swój klasztor w Wagharszapat, ówczesnej stolicy Armenii. Na czele zakonu stała Gayene, która uciekła przed rzymskimi prześladowcami wiary chrześcijańskiej. Do wspólnoty dziewic należała również Rhipsime niezwykle piękna dziewczyna, o której legendarnej urodzie informacje dotarły do Tiridatesa. Król nakazał natychmiastowego sprowadzenia pięknej mniszki do pałacu i chciał ją poślubić. Ona jednak odmówiła mówiąc, że jest poślubiona Jezusowi Chrystusowi, czym doprowadziła władcę do furii. Rozwścieczony król kazał zabić piękną Rhipsime oraz jej towarzyszki. Jak to bywało w tamtych czasach śmierć była męczeńska, a opisy krojenia, patroszenia i innych tortur są zbyt drastyczne, żeby je tu przytaczać. Ostatecznie przyjęta jest wersja że została ukamienowana, czego żywe dowody są w kaplicy. Ale to nie koniec. Na oprawców została zesłana kara boska i zaczęli zachowywać się jak dzikie zwierzęta, na przykład król Tiridates przyjął postać dzika i biegał po lesie gryząc się i rozszarpując ubrania, co nie przeszkadzało mu ożenić się z Ashkhen (Aszken). W tym czasie siostra Tiridatesa miała pięciokrotnie ten sam sen, w którym objawiał jej się mężczyzna w smudze światła i mówił, że tylko Grzegorz Oświeciciel jest w stanie dać im lek na wszystkie bolączki. Tak więc wyciągnęli z dołu wychudzonego i ledwie żywego Grzegorza, który przybył do pałacu i żarliwie modląc się przez 66 dni uleczył króla z obłędu. Uzdrowiony Tiridates przekonał się do cudownych mocy Grzegorza Oświeciciela i wraz z żoną Ashkhen przyjął z jego rąk chrzest w 301 roku, następnie cała rodzina królewska, a na koniec cały jego dwór i armia nad rzeką Eufrat. Tym samym Armenia została pierwszym krajem, w którym wiara chrześcijańska stała się religią państwową. Potem już żyli długo i szczęśliwie przeznaczając biżuterię i inne bogactwa na budowę kolejnych kościołów, oczywiście w pierwszym rzędzie dla Grzegorza Oświeciciela, który stał się pierwszą głową kościoła katolickiego. Dla niego wybudowano kościół Eczmiadzyn, na budowę którego kamienie nosił sam król Tiridates. Dla zakonnic-męczennic Rhipsime i Gayene wybudowano kaplice w miejscach ich śmierci. Następnie zaczęło powstawać wiele innych kościołów w całej Armenii.

Jedyną zakonnicą z 40 mniszek w cudowny sposób się uratowaną, była Święta Nino, która następnie uciekła do Gruzji i tam wprowadzała katolicyzm.

Eczmiadzyn

Eczmiadzyn to potężny kompleks różnych budynków położonych w pięknie zadbanych ogrodach, całość znajdują się w centrum miasta Wagharszapat.

Początki Eczmiadzyn sięgają Grzegorza Oświeciciela, który w tym właśnie miejscu, na fundamentach pogańskiej świątyni (chramu) wybudował w latach 301-303 pierwszy kościół katolicki. Dlaczego właśnie w tym miejscu? Ano dlatego, że gdy Święty Grzegorz Oświeciciel spał, objawił mu się Chrystus ze złotym młotkiem w ręce i zastępem Aniołów. Uderzył młoteczkiem w skałę i tym samym wskazał miejsce budowy pierwszej katedry słowami „Miejsce to powinno stać się domem modlitwy”. Tak oto powstała katedra, która jest uznana za najstarszą na świecie.

Na teren kompleksu wchodzi się przez Bramę Świętego Grzegorza Oświeciciela. Od strony ulicy możemy na niej zobaczyć płaskorzeźbę przedstawiającej króla Tiridatesa III oraz świętego Grzegorza Oświeciciela. Od drugiej strony znajdują się płaskorzeźby dwóch świętych, apostołów Judy Tadeusza i Bartłomieja, którzy przybyli do Armenii z misją ewangelizacji. Bezpośrednio przy bramie znajduje się ołtarz papieski, na którym mszę odprawiali dwaj papieże: Jan Paweł II – 27.09.2001 roku oraz Franciszek – 26.06.2016 roku.

Eczmiadzyn jest niezwykle ważnym miejscem, ponieważ właśnie tutaj ma siedzibę Katolikos Wszystkich Ormian, czyli najwyższy patriarcha Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego.

Katedra w Eczmiadzynie

Kościół macierzysty Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego wybudowany w 301 roku, następnie po poważnych zniszczeniach podczas inwazji perskiej, odbudowany niemal od podstaw w 483 roku. Drewniana kopuła została zamieniona kamienną w 618 roku i w tym stanie, niemal nienaruszonym trwa do dzisiaj. Od kilku lat przeprowadzana jest kompleksowa renowacja, dlatego wnętrza kościoła nie udało mi się zobaczyć.

Kaplica-baptysterium świętego Wardana i świętego Jana Chrzciciela

Kaplica wybudowana w 2008 roku z pieniędzy prywatnych fundatorów służy jako miejsce chrztów udzielanych w Stolicy Kościoła Ormiańskiego. Wardan jest bohaterem narodowym z V wieku, który w uznaniu swoich zasług i męczeńskiej śmierci został uznany świętym.

W baptysterium znajduje się srebrny kociołek Świętego Mirona w którym sporządzana jest krzyżmo, aromatyczna substancja używana podczas chrztów i konsekracji. Krzyżmo przygotowywane jest z oliwy oliwek oraz olejków eterycznych 40 pachnących kwiatów. Receptura jest oczywiście tajemnicą. W kościele ormiańskim krzyżmo przygotowywane jest podczas specjalnej uroczystości, a następnie rozprowadzana do wszystkich kościołów ormiańskich na całym świecie. Podczas uroczystości błogosławienia krzyżma używane jest relikwie prawej ręki Grzegorza Oświeciciela. Rok 2022 był rokiem otwarcia kociołka i rozprowadzenia krzyżma po wszystkich podległych kościołach. W tym roku zostanie również przygotowana kolejne krzyżmo, którego otwarcie nastąpi za kolejnych siedem lat.

Kościół Świętych Archaniołów

Kościół konsekrowany w 2011 roku, a wybudowany z prywatnych darowizn. Ma kształt okrągły i wygląda trochę jak silos o średnicy 15 metrów. Wewnątrz wystrój bardzo minimalistyczny. Ściana za ołtarzem pokryta jest płaskorzeźbami krzyży ormiańskich. Kościół używany jest głównie przez diakonów i alumnów seminarium do odprawiania codziennych nabożeństw liturgicznych, ale jest również dostępny dla świeckich wiernych.

Muzeum skarbiec

Na terenie Eczmiadzynu znajduje się muzeum do którego możemy wejść tylko z przewodnikiem w grupach, co godzinę. Muzeum jest zbiorem najważniejszych relikwii dla Kościoła ormiańskiego. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na Włócznię Przeznaczenia, którą do Armenii przywiózł apostoł Juda Tadeusz. Włócznia jest najcenniejszym skarbem, gdyż jest, to ta włócznia, którą rzymski legionista Kasjusz ( Święty Longin) przebił bok wiszącego na krzyżu Chrystusa. Na świecie, między innymi w Krakowie, jest jeszcze kilka Włóczni Przeznaczenia, ale współczesne badania zdecydowanie przyznają, że ta w Eczmiadzynie jest najstarsza. Drugą równie ważną relikwią jest kawałek deski z Arki Noego. Jak wiemy Arka Noego po potopie osiadła na szczycie Araratu, Świętej Górze Ormian. Żyjący w IV wieku Święty Jakub – biskup Nisibis, na prośbę św. Grzegorza Oświeciciela napisał traktat składający się z osiemnastu części na temat wiary. Tenże biskup, postanowił odnaleźć fragment Arki, ażeby udowodnić, że rzeczywiście osiadła na górze Ararat. Systematycznie się wspinał na szczyt (5137 m n.p.m.) i szukał. Pewnego razu gdy strudzony wspinaczką zasnął objawił mu się anioł, który w nagrodę za cierpienie, wiarę i wytrwałość wręczył mu kawałek drewnianej deski z Arki Noego. Święty Jakub gdy się obudził znalazł obok siebie kawałek skamieniałego drewna, oddał cześć Bogu i więcej się nie wspinał na górę. Kolejną relikwią jest prawa dłoń św. Grzegorza Oświeciciela, która jest symbolem władzy Katolikosa Wszystkich Ormian.

Poza tymi trzema najważniejszymi relikwiami w muzeum znajdują się jeszcze relikwie św. Jana Chrzciciela, św. Szczepana Męczennika, świętych apostołów Judy Tadeusza, Bartłomieja i Andrzeja oraz cząstkę Drzewa Życia, Krzyża Chrystusowego i korony cierniowej.

Kościół Świętej Gayene (Gajana)

Kościół wzniesiono w VII wieku w miejscu śmierci świętej Gayene, opatki zakonu, do którego należała św. Rhipsime. Na wieść o męczeńskiej śmierci swojej podopiecznej, Gayene wraz z kilkoma innymi mniszkami wydały się dobrowolnie na męczeńską śmierć w solidaryzując się z Rhipsime. Kościół świętej Gayene jest najwcześniejszym przykładem architektury wczesnochrześcijańskiej łączącej trójnawową bazylikę z centralną kopułą, która z czasem bardzo rozpowszechniła się w całej Armenii oraz Azji Zachodniej. W kościele św. Gayene byłam w niedzielę i był to chyba chętnie wybierany dzień na śluby. Podczas mojej niezbyt długiej wizyty zdążyły się odbyć trzy śluby. Każdy po 25-30 minut. Aż dziwne, że się goście nie pomieszali.

Kościół Świętej Rhipsime (Hripsime)

Kościół poświęcony św. Rhipsime został wybudowany w początkach VII wieku. W podziemiach kościoła znajduje się grób świętej oraz kamienie, którymi została ukamienowana. Święta Rhipsime jest jedną z najbardziej czczonych świętych w Etiopii. Wśród etiopskich prawosławnych chrześcijan nazywana jest Arsema.