WIELKA BRYTANIA – EDYNBURG – perła północy

Sierpień 2023 rok.

Festiwal teatrów ulicznych

Sierpień jest miesiącem, w którym tradycyjnie odbywa się festiwal teatrów ulicznych. Wspaniała impreza, która ściąga do miasta około 2 milionów turystów, a co za tym idzie całkiem niezły dochód dla mieszkańców i budżetu Edynburga. Mało kto pamięta o tym, że festiwal istnieje dzięki koniowi. Pomysł organizacji festiwalu powstał po II Wojnie Światowej i początkowo w dużej mierze sfinansował go Harry Primrose 6^thLord Rosebery. Lord Rosebery zajmował się między innymi hodowlą koni wyścigowych i przez trzy lat jego najlepszy ogier Ocean Swelln wygrywał liczne derby oraz zdobył Złoty Puchar w pierwszych powojennych derbach w Ascot. Właśnie ta nagroda pieniężna przyczyniła się do sfinansowania festiwalu. Pierwsza edycja festiwalu odbyła się w 1947 roku i była skoncentrowana głównie na muzyce poważnej, a najważniejszym wydarzeniem był koncert Filharmonii Wiedeńskiej. Korzystając ze zgromadzonych gości festiwalowych, zaproponowano alternatywne formy spędzania czasu w Edynburgu wprowadzając występy teatrów ulicznych, które od 1952 roku weszły na stałe do kalendarza imprez. Jest to festiwal otwarty (Edinburgh Festival Fringe), ściągający artystów z całego świata – prestidigitatorów, połykaczy ognia, muzyków, żonglerów i całej gamy innych form wyrażania własnej twórczości. Aby w nim wystąpić należy wysłać zgłoszenie. Sceną jest ulica i zawsze życzliwa publiczność. Może się zdarzyć, że sami staniemy się częścią jakiegoś występu, tak jak mnie się to przydarzyło.

Zamek w Edynburgu (Edinburgh Castle)

Zamek w Edynburgu jest jedną z najstarszych ufortyfikowanych budowli w Europie. Forteca, która jest symbolem Edynburga i całej Szkocji umiejscowiona jest na wygasłym wulkanie Castel Rock w samym centrum miasta. Podczas swojej wieloletniej historii był rezydencją królewską, garnizonem wojskowym, więzieniem i twierdzą. Historia pierwszych śladów fortyfikacji sięga IX wieku, natomiast większość obecnych murów i budynków pochodzi z XVI wieku. Na szczególną uwagę zasługuje Kaplica Świętej Małgorzaty pochodząca z początku XII wieku, która jest najstarszym budynkiem w Edynburgu.

Zamek w Edynburgu obecnie jest jedną z głównych atrakcji turystycznych, szczególnie podczas uroczystości państwowych kiedy odbywają się bardzo widowiskowe parady szkockiego garnizonu stacjonującego na terenie twierdzy. Przed wejściem do Zamku ustawione są trybuny i wieczorami w letnich miesiącach odbywają się tu widowiska, pokazy wojskowe i sztucznych ogni.

W Zamku Królewskim znajduje się niewielka ekspozycja insygniów królewskich. Najważniejszym eksponatem jest Kamień ze Scone, zwany również kamieniem przeznaczenia, proroczym lub mówiącym. Sam kamień niezbyt efektowny, to blok czerwonawego piaskowca o długości 65 cm, szerokości 40 cm i wysokości 25 cm. Na górnej powierzchni widać ślady obróbki dłutem. Cała historia Kamienia Scone nie jest do końca jasna, podobno służył jako podgłówek Świętemu Jakubowi podczas objawienia w Betel (Jerozolima), następnie przewieziony do Szkocji był wykorzystywany podczas koronacji. Podczas każdej kolejnej ceremonii koronacyjnej władca siedział na tym świętym kamieniu. Tradycja ta jest celebrowana do dzisiaj i podczas koronacji Karola III, kamień został przewieziony do Londynu i umieszczony pod fotelem koronacyjnym.

Wewnątrz pomieszczeń zamkowych jest całkowity zakaz robienia zdjęć.

Pałac Holyroodhouse

Oficjalna rezydencja brytyjskiego monarchy w Szkocji i jednocześnie miejsce uroczystości i ceremonii państwowych. Podczas pobytu członków rodziny królewskiej w posiadłości, pałac wyłączony jest z możliwości zwiedzania. A co można zobaczyć, kiedy uda nam się być podczas nieobecności króla i jego gości. Dla turystów dostępne jest kilkanaście z ogólnej liczby 289 pałacowych pokoi. Zwiedzanie budynku rozpoczyna się od Wielkich Schodów, następnie królewska jadalnia (wciąż używana, kiedy rodzina królewska jest w pałacu), Sala Tronowa oraz Salonik Poranny (Tajna Komnata), w którym królowa Elżbieta II spotkała się z papieżem Benedyktem XVI. Na koniec trafiamy do Wielkiej Galerii, w której na ścianach zawieszonych jest 95 portretów prawdziwych i legendarnych królów oraz jedynej kobiety – królowej Marii Stuart. Wśród portretów można znaleźć portret Makbeta, dobrze nam znanego z dramatu Williama Shakespeare.

Po wyjsciu z pałacu warto wstąpić do ogrodów pałacowych.

Wchodząc do zamku należy kupić bilety, a robienie zdjęć wewnątrz jest całkowicie zakazane.

Opactwo Holyrood

Bezpośrednio przy pałacu znajduje się opactwo Holyrood, które pierwotnie postało jako klasztor augustianów. Legenda głosi, że w 1127 roku król Szkocji Dawid I, podczas polowania w lasach na wschód od Edynburga został zrzucony z konia przez atakującego go jelenia. Król dzielnie chwycił jelenia za rogi, ale okazało się że przeciwnik jest silniejszy i właśnie w tym momencie zdarzył się cud. Ciemne chmury rozstąpiły się, a światło słoneczne odbiło się silnym blaskiem od krzyża na piersi króla i oślepiło jelenia. Jeleń odwrócił się i uciekł z miejsca zdarzenia. Natomiast wzruszony król Dawid postanowił założyć w tym miejscu opactwo pod wezwaniem Świętego Rooda (rood to średniowieczne określenie krzyża).

Do dnia dzisiejszego zachował się zrujnowany korpus kościoła oraz wieża północno-zachodnia. Ślady dawnych krużganków widoczne są w południowej części kompleksu. Jedyną częścią, która zachowała sklepienie jest nawa południowa. Kościół był wybudowany z dużym rozmachem czego pozostałe resztki można podziwiać do dzisiaj.

Galeria Narodowa

Neoklasycystyczny budynek Galerii Narodowej znajduje się w środkowej części parku Princes Street Garden. Jeszcze 200 lat temu teren na którym znajduje się muzeum było bagnem, gdzie na po wyroku Sądu sprawdzano czy oskarżona jest czarownicą. Sposób był bardzo prosty: jeżeli '”czarownica” wypłynęła to znaczyło, że jest winna czarów i trzeba ją torturować, a następnie zabić. Jeżeli nie wypłynęła, świadczyło to o jej niewinności, no trudno, szkoda dziewczyny. Podobno w ten sposób straciło życie ponad 300 osób. W 1820 roku postanowiono bagna osuszyć, utworzyć w tym miejscu park, a 1859 roku wybudowano Galerię Narodową. Obecnie w jej zbiorach znajdują się kolekcje dzieł sztuki poczynając od renesansu aż do początków XX wieku. Można tu obejrzeć obrazy między innymi dzieła El Creco. Paula Cézanne, Rembrandta, Edgara Degasa, Rafaela, Paula Gauguina i wielu, wielu innych wspaniałych twórców.

Wejście do galerii jest bezpłatne, a żeby zobaczyć wszystko trzeba zaplanować sobie kilka godzin.

Narodowe Muzeum Szkocji

Muzeum, które zrobiło na mnie ogromne wrażenie. Jest to muzeum, na którego zwiedzanie trzeba poświęcić chyba kilka dni, a na pewno cały dzień. Na początek wchodzimy do gigantycznego trzypoziomowego hallu, z którego przechodzi się do różnych galerii. Można tu zobaczyć wszystko począwszy od najstarszych znalezisk archeologicznych Szkocji, poprzez niesamowite eksponaty pochodzące z Grecji, Egiptu, Chin i innych stanowisk archeologicznych. W innych częściach muzeum wystawione są ekspozycje dotyczące geologii, historii naturalnej, technologii, techniki, sztuki, mody i kultur świata. W 16 skrzydłach umiejscowionych jest jakby kilkanaście różnych muzeów dla których wspólnym mianownikiem jest Szkocja. Dla mnie ciekawostką było zobaczyć owcę Dolly (wypchaną), dzięki której przeprowadzono pierwsze udane sklonowanie ssaka z dorosłej komórki. O każdej pełnej godzinie w hallu głównym uruchamia się dwupiętrowa rzeźba kinetyczna zwana Zegarem Milenijnym.

Katedra Świętego Idziego (Cathedral San Giles)

Zabytkowa budowla z początku XII wieku. W 2024 roku katedra będzie obchodzić 900-lecie utworzenia w tym miejscu kościoła przez króla Dawida I. Obecny kościół pochodzi z końca XIV wieku i następnie odrestaurowany w XIX wieku. Katedra poświęcona jest Świętemu Idziemu, który cieszył się ogromną sławą w średniowieczu, a obecnie jest patronem Edynburga, a także kalek i trędowatych.

Na szczególną uwagę zasługuje niewielka Kaplica Ostu. Kaplica została dobudowana w 1911 roku i jest siedzibą najszlachetniejszego Zakonu Ostu (The Order of the Thistle). Zakon składa się z monarchy i 16 rycerzy, którzy mianowani są osobiście przez królową/króla Wielkiej Brytanii i są to rodowici Szkoci, którzy wnieśli znaczący wkład w sprawy krajowe i międzynarodowe.

Parlament Szkocki

W pobliżu Pałacu Holyrood mieści się Parlament Szkocki, który jest jednoizbowym ciałem ustawodawczym w Szkocji. Do parlamentu Szkocji należy część decyzji lokalnych w takich dziedzinach jak służba zdrowia, wymiar sprawiedliwości, a także sprawy gospodarcze. Szkocka władza wykonawcza ma obowiązek składania raportów parlamentowi w Londynie.

W referendum w 2016 roku ani jeden szkocki okręg nie poparł brexitu czyli wystąpienia z Unii Europejskiej. Szkocja tak samo jak Walia i Irlandia ma duże aspiracje do utworzenia autonomii.

Zwiedzanie Parlamentu jest bezpłatne. Budynek wybudowany z materiałów pochodzących ze Szkocji na przykład granit, piaskowce oraz drewno ze szkockich dębów i klonów.

Pomnik Sir Waltera Scotta

Jest to jeden z największych na świecie pomników poświęconych twórcy literatury (ponad 60 metrów wysokości). Walter Scott – szkocki adwokat, powieściopisarz i poeta. Mieszkańcy wystawili mu wspaniały monument, w którym w części centralnej usytuowana jest postać poety z ukochanym psem Maid u stóp. Na pomniku możemy zobaczyć 64 figury postaci z różnych powieści i poematów Scotta. Całość wykonana z karraryjskiego marmuru oraz kamienia z Binne przez lokalnych rzeźbiarzy . Większość prac była wykonywana w zamkniętych szopach, w których zapylenie spowodowane przez szlifowanie kamienia było bardzo wysokie. Współczesne badania wykazały, że ponad połowa kamieniarzy zatrudnionych przy wykonywaniu pomnika zmarło na chorobę płuc.

Pomnik niedźwiadka Wojtka

W listopadzie 2015 roku w parku w centrum Edynburga odsłonięto pomnik niedźwiedzia Wojtka. Wojtek to syryjski niedźwiedź, który został przygarnięty polskich żołnierzy w 1943 roku, stając się maskotką i ulubieńcem 22 Kompanii Zaopatrywania Artylerii w armii generała Andersa. Niedźwiadek pomagał nosić amunicję i przeszedł cały szlak bojowy przez Europę i Afrykę Północną. Walczył pod Monte Casino. „Dosłużył się” stopnia kaprala. Wraz z 22 Kompanią dotarł do Szkocji, gdzie po rozwiązaniu jednostki trafił do ogrodu zoologicznego w Edynburgu. Zmarł w 1963 roku.

Wojtek stał się bohaterem książek, w których można przeczytać całą jego niezwykłą historię:

Niedźwiedź Wojtek. Niezwykły żołnierz Armii Andersa – autor Aileen Orr

Dziadek i niedźwiadek. Historia prawdziwa – autor Łukasz Wierzbicki

CMENTARZE

Stare jakby zapomniane szkockie cmentarze mają swój specyficzny charakter z pewną dozą tajemniczości. Z wieloma z nich związane są różne mroczne historie i legendy. Już sam wygląd takiego cmentarza może podsuwać nam do głowy różne niezwykłe historyjki. Na zielonych trawnikach poustawiane są w sposób nieuporządkowany zapadające kamienne nagrobki i płyty porośnięte gęstym mchem. Gdzie nie gdzie stoją celtyckie krzyże, czaszki wyrzeźbione na nagrobkach, cisza, zapach mokrej trawy i lekka mgiełka unosząca się nad ziemią, a wszystko to w otoczeniu starych drzew, to na prawdę sprawia wrażenie niesamowitej tajemniczości.

Greyfriars Kirkyard

Najchętniej odwiedzanym przez turystów cmentarzem w Edynburgu ze względu na swoją mroczną historię jest Greyfriars Kirkyard. Na cmentarzu do dzisiaj przytrafiają się rzeczy nadprzyrodzone, niektórzy doznają bezpodstawnego lęku lub paniki. Zdarzają się zasłabnięcia, a niektóre osoby odczuwają dotknięcie zimnej, niewidzialnej ręki.

Mauzoleum Bluidy`ego Mackenziego. Krwawy Mackenzie (1636-1691) pełnił funkcję sędziego w Edynburgu. Do jego obowiązków należały procesy czarownic i wykonywanie na nich prób prawdomówności poprzez topienie w bagnie. Na polu obok Greyfriars Kikyard, Mackenzie gromadził wszelkich oponentów aktualnej władzy po czym poddawał ich okrutnym torturom zanim trafiali na szafot. Uznaje się, że Krwawy Mackenzie był odpowiedzialny za śmierć ponad 18 000 oponentów króla Karola II. Po śmierci Sir Georg Mackenzie został pochowany w okazałym grobowcu, nieopodal miejsca, gdzie za życia dopuszczał się nieludzkich praktyk na skazańcach. Duch okrutnego oprawcy nadal krąży po alejkach cmentarnych powodując liczne paranormalne zjawiska, które odczuwane są przez odwiedzających tę nekropolię.
Greyfriars Bobby (1856-1872) – pomnik psa teriera, który przez 14 lat czuwał przy grobie swojego właściciela. John Gray był policjantem pełniącym nocną służbę w Edynburgu. Pewnego razu kupił pieska, który towarzyszył mu podczas obchodu swojego rejonu. Po dwóch latach tej przyjaźni Gray zmarł na gruźlicę i został pochowany na przykościelnym cmentarzu. Następnego dnia po pogrzebie pies pojawił się na grobie i pilnował go przez 14 lat, aż do swojej śmierci. Opiekun cmentarza zaakceptował jego obecność, dokarmiał i zapewnił mu schronienie przy grobie. Pies stał się bardzo znany, a jego postawa budziła podziw wśród mieszkańców miasta. Prezydent Edynburga opłacił za psa podatki i kupił mu obrożę, która aktualnie znajduje się w Narodowym Muzeum Szkocji. Pies został pochowany koło bramy cmentarza, niedaleko grobu swojego pana.

Kościół i cmentarz Świętego Cuthberta

Misjonarz Święty Cuthbert, żyjący w VII wieku, według przekazów i legend założył w tym miejscu kościół katolicki obejmujący rozległą parafię wokół miasta Edynburg. Obecny kościół został wybudowany pod koniec XIX wieku na miejscu niewielkiej gotyckiej świątyni.

Wokół kościoła znajduje się duża zabytkowa nekropolia z ciekawym trójprzęsłowym gotyckim mauzoleum Gordonów z Cluny oraz setkami godnych uwagi starymi pomnikami nagrobnymi. Jeszcze w XVII wieku cmentarz był udostępniony okolicznym wsiom jako pastwisko i pasły się tam owce, konie oraz krowy. Dopiero wzniesienie muru otaczającego nekropolię ograniczyło użytkowanie przez mieszkańców. Część cmentarza stanowiące niewielki kopiec nazwany jest Wzgórze Dziecięce ponieważ służyło jako miejsce pochówku dzieci. Na innej niewielkiej działce znajdują się groby 29 ofiar I i II wojny światowej, w tym czterech lotników Polskich Sił Powietrznych.

Cmentarz New Calton

Położony na stromym zboczu z widokiem na Pałac Holyrood i Parlament Szkocji.

Po prawej stronie od wejścia można znaleźć grób Andrzeja Gregorowicza, porucznika kawalerii w powstaniu listopadowym. Po upadku powstania w 1830 roku zmuszony był opuścić ojczyznę i udał się do Edynburga, gdzie w Królewskiej Szkole Chirurgicznej studiował medycynę. Zmarł na tyfus w wieku 32 lat, zaraziwszy się podczas wykonywania swoich obowiązków wśród biednych mieszkańców Edynburga.
W górnym narożniku cmentarza znajduje się wieża strażnicza, która miała chronić przed kradzieżami. Do 1955 roku wieża służyła jako dom mieszkalny o średnicy wewnętrznej około 5 metrów. Na trzech poziomach wieży mieszkała dziesięcioosobowa rodzina. Synowie spali na parterze, rodzice na piętrze, a córki na drugim piętrze. Na ziemi między grobami uprawiała ogródek warzywny i podobno jeszcze nie tak dawno temu można było tam zbierać rabarbar.
Inne ciekawe groby, to na przykład: Richarda Jordana – niepokonanego mistrza warcabów oraz Williama MacGillivraya – ornitologa i przyrodnika, który w dzieciństwie wytresował gołębicę skalną, żeby towarzyszyła mu w drodze do szkoły.