UZBEKISTAN Chiwa – pałace i bramy miejskie

Sierpień 2024 rok

Chiwa, a w zasadzie Iczan Kala, czyli historyczna część miasta otoczona jest monumentalnymi murami. Do Iczan Kala prowadzą cztery bramy, każda z innej strony świata. A wewnątrz wąskie uliczki i gęsta zabudowa starówki przypomina o nieistniejącym już świecie karawan i kupców Jedwabnego Szlaku. Pałace, które jeszcze 100 lat temu tętniły życiem uruchamiają naszą wyobraźnię. Cudne miasto, które trzeba odwiedzić samemu, żeby poczuć jego klimat.

Brama Wschodnia Palvan Darvoza

Zwana również Bramą Niewolniczą była głównym wejściem do miasta. Bramę zbudowało siedmiu rzemieślników pod nadzorem jednego mistrza budowlanego w latach 1804-1806. Mury twierdzy otaczał kanał, który doprowadzał wodę z rzeki Amu-Daria. Do bramy prowadził most zwodzony, który był na noc podnoszony. Na jej szczycie znajdowała się wieża strażnicza, która umożliwiała obserwację zewnętrznej części miasta. Obecny wygląd bramy jest wynikiem kilku renowacji.

Na zewnątrz bramy znajdował się duży targ niewolników, największy w tej części świata. Niewolnicy, którzy próbowali uciec, czekali na rozkaz egzekucji przy bramie. Natomiast przestępcy złapani za kradzież i uczestnicy bójek przytwierdzani byli za ręce i nogi do ścian na trzy dni, a każdy mieszkaniec mógł przyjść wyśmiać ich, obrzucić odpadkami, błotem lub fekaliami.

Brama Zachodnia Ota Darvaza

Brama Ota, zbudowana w latach 1828–1829. W przejściu pod bramą stałe miejsce miało 13 straganów targowych, a spory bazar był tuż przy murach bramy. Wewnątrz budynku znajdowały się kwatery mieszkalne i miejsce pobierania podatków i opłat wjazdowych, a także pomieszczenie dla strażnika bramy.

Brama Północna Bakcha Darvoza

Północna brama to budynek o dwubocznej symetrycznej konstrukcji, zbudowany w murze twierdzy w połowie XIX wieku. Południowa fasada, zwrócona w stronę Starego Miasta, jest mniej imponująca. Na piętrze kwadratowe kopulaste komnaty dla wartowników i celników połączone przeszklonym łącznikiem. Po wejściu przez bramę po prawej stronie na ścianie jest duża mapa Itchan Kala z zaznaczonymi najważniejszymi zabytkami.

Brama Południowa Tosh Darvoza

Zbudowana w drugiej połowie XVIII wieku początkowo nazywała się Bramą Angarik, ponieważ była wyjściem w kierunku wioski Angarik. Strażnicy mieszkali w pobliżu bramy. W wewnętrznej części bramy były cztery małe pomieszczenia po bokach centralnego korytarza, które pełniły funkcję urzędu celnego.

Meczet Juma Juma Mosque

Meczet piątkowy, wybudowany w X i przebudowany w XI wieku, był jednym z najważniejszych meczetów w średniowieczu i wyróżniał się wyjątkową formą architektoniczną oraz rozmiarem. Budynek meczetu z zewnątrz jest bardzo prosty, a jego wysokość wynosi 4,5 metra, wewnątrz jego całkowity rozmiar wynosi 55 x 46 metrów. Dach podtrzymywany jest przez 213 drewnianych kolumn, rozmieszczonych w kwadratowej siatce 3,15×3,15 metra w 17 rzędach. Każda kolumna ozdobiona jest innym rzeźbionym wzorem oraz różnią się między sobą wysokością i obwodem. Część kolumn różniących się kształtem od innych, była przywieziono z innych świątyń jako uzupełnienie strat powstałych w czasie pożaru na przełomie XII i XIII wieku.

Niestety ten piękny zabytek ulega naturalnemu niszczeniu między innymi przez szkodniki wgryzające się w drewno. W centrum południowej ściany usytuowana jest nisza mihrab wskazująca kierunek modlitwy. We wnętrzu przy kolumnach mogli się modlić szacowni obywatele Chiwy, natomiast pozostali oraz kobiet pozostawali na zewnątrz.

Mausoleum Pahlavan Mahmoud

Pahlavan Mahmoud (1247-1326) – poeta, myśliciel, filozof i zawodowy zapaśnik. Podobno był niezwykle silny i odważny. Pahlavan Mahmoud jak większość filozofów w tamtych czasach musiał mieć źródło utrzymania siebie i rodziny, dlatego był kuśnierzem i szył futra. Podczas wyprawy do Indii walczył z wrogami Radży Rapoya i uratował go przed niechybną śmiercią na polu bitwy. Radża chciał się odwdzięczyć proponując Pahlavan Mahmoud połowę królestwa i rękę swojej córki. Ten jednak poprosił jedynie o uwolnienie z niewoli swoich rodaków, którzy kilka lat wcześniej zostali uwięzieni. Radża bardzo zaskoczony prośbą uwolnił wszystkich jeńców, dał im jedzenie i konie na drogę, a Pahlavan Mahmoud wraz z rodakami powrócił do Chiwy okrywając się wieczną sławą.

Przed wejściem do Mauzoleum stoi biała marmurowa studnia, z której woda ma moc cudownego działania na kobiety borykające się z problemem bezpłodności. Nie mam pojęcia ile i jak często trzeba pić magiczną wodę, żeby osiągnąć oczekiwane efekty, ale czasami sama wiara czyni cuda.

Pahlavan Mahmoud zyskał uznanie za życia, a po jego śmierci zaczęto czcić go jako świętego, a skromny warsztat kuśnierski, w którym zgodnie z jego wolą został pochowany, stał się miejscem modlitwy i pielgrzymek. Później miejsce to przekształcone zostało w kompleks pamiątkowy chanów Chiwy. Mauzoleum przykryte największą kopułą, jedyną pokrytą w całości turkusowymi szkliwionymi płytkami, jest wspaniałym przykładem architektury.

W osobnym pomieszczeniu jest grobowiec Allah Kuli Bahadur Khan – chana, który panował w latach 1825-1842 i prowadził politykę ożywienia gospodarczego swojego poprzednika, kazał wykopać nowe kanały oraz ulepszyć system nawadniający miasto. Wybudował pałac Tash Khauli, które służył jako oficjalna rezydencja chanów w Chiwie, ogromną medresę, nowy karawanseraj oraz tim (kryty targ pod kopułą) i meczet Saïtbaï.

Ściany pomieszczenie płytkami ceramicznymi w niebieskiej kolorystyce. Na krzesełku w narożniku świątyni siedzi dyżurny muzułmanin, który za drobną opłatą odśpiewuje modlitwy w imieniu ofiarodawcy.

Na dziedzińcu przed Mauzoleum są różne pomieszczenia, w których ustawione są nagrobki byłych chanów Chiwy i ich rodzin, a przed murami mauzoleum można zobaczyć współczesne nagrobki. Niektóre z nich stawiane są jedne na drugich byleby zmarły był jak najbliżej grobowca Pahlavana Mahmouda, co ma ułatwić szybsze przeniesie duszy do raju.

Cytadela Konya Ark Arka Kohna

Od czasu przeniesienia stolicy regionu z Kunya-Urgench do Chiwy, miasto stawało się coraz ważniejszym punktem na Jedwabnym Szlaku. Do miasta z każdym rokiem przybywało coraz więcej karawan i rozwijał się handel. Zwiększała się liczba mieszkańców, a co za tym idzie medres, meczetów i innych budynków użyteczności publicznej. Aby sprawnie tym wszystkim zarządzać chan Chiwy, Muhammad Erenke zbudował w XVII wieku cytadelę Konya Ark, która początkowo pełniła funkcję centrum administracyjnego chanatu. Twierdza była systematycznie rozbudowywana przez następnych władców miasta i regionu. Sto lat później mieściła meczet chana, rezydencję, sąd najwyższy, strefę recepcyjną, prochownię, arsenał, mennicę, kuchnię, stajnie, lochy oraz specjalną arenę do walk baranów. Do Konya Ark wchodzi się przez masywną bramę z dwiema wieżami ozdobionymi szafirowymi kafelkami.

Muzeum mennicy

Na terenie Konya Ark w dwóch pomieszczeniach mieści się muzeum mennicy chanatu. Mennica powstała w latach 1602-1622. W pierwszym pomieszczeniu magazynowano surowiec, a w drugim bito monety. W mennicy pracowało około 20 pracowników. Produkcja złotych i srebrnych monet była prowadzona pod ścisłym nadzorem państwa ponieważ tylko chan miał prawo emitować monety.

Kompleks Allah Kuli Bahadur Pałac Tash Khaouli

Architekturą, wyglądem i konstrukcją nawiązuje do Cytadeli Ark. Pałac zbudowany w latach 1830-1838 przez chana Allah Kuli Bahadur . Pałac jest ogromny i luksusowy. Do jego budowy zaangażowano najlepszych rzemieślników, malarzy, ceramików i snycerzy. Chanowi zależało na czasie i dlatego do najcięższych prac budowlanych sprowadzono 1000 niewolników, a pierwszy architekt został podobno nabity na pal za to, że pozwolił sobie na ocenę, iż nie będzie możliwe zbudowanie pałacu tak szybko, jak życzyłby sobie monarcha. Kamienny pałac od zewnątrz przypomina twierdzę, ze swoimi wysokimi murowanymi wieżami i bramami. Całość stanowi zespół różnych budynków z ponad 160 pomieszczeniami, skupionych wokół trzech dziedzińców:

Harem Tash Khaouli
Sala audiencyjna Ichrat Khaouli
Administracja i sąd chanatu Arz khaouli.

Całość zajmuje 584 m²

Harem Tash Khaouli

Harem rozmieszczony jest wokół prostokątnego dziedzińca z pięcioma lożami, z których każda jest podparta rzeźbionym drewnianym filarem. Cztery loże były przydzielone czterem prawowitym żonom, a piąta, największa, samemu chanowi. W haremie przebywało dodatkowo około 80 konkubin. Doradcy chana podróżowali po okolicy i wybierali ładne dziewczynki w wieku 8-10 lat, które w zamian za sowitą zapłatę rodzicom, zabierali do haremu. Dziewczynki miały wyżywienie, piękne stroje oraz były uczone tańca, śpiewu, kultury i zachowania w obecności chana. Formalnie konkubiną stawała się dopiero od czasu wystąpienie pierwszej menstruacji i wtedy mogła stać na balkonie naprzeciw loży chana i jeżeli władca ją wybrał, to mogła trafić do sypialni sułtana. W wieku 19-20 lat dziewczyna otrzymywała od chana posag i była wydawana za mąż lub odsyłana do domu, gdzie zazwyczaj miała szansę na dobre zamążpójście.

Wszystkie apartamenty zaprojektowane były według tego samego wzoru: wysoka loża otwarta na północny zachód latem i przylegający pokój na zimowe miesiące. Całość udekorowano niebiesko-białymi płytami ceramicznymi w geometryczne i kwiatowe. Drewniane sufity ozdobione żółtymi i czerwonymi wzorami.

Muzeum strojów regionalnych

W jednej z loży utworzone jest niewielkie muzeum etnograficzne, w którym wystawione są stroje regionalne damskie i męskie oraz naczynia użytku codziennego.

Ichrat Khaouli

Za bramą znajduje się dziedziniec, na którym wystawiona jest kareta – prezent z roku 1876 roku, cara Rosji Aleksandra II dla chana Muhammada Rahima.

Ta część jest rozmieszczona wokół kwadratowego dziedzińca z lożą po stronie południowej, podtrzymywaną przez jeden rzeźbiony drewniany filar. Całość jest ozdobiona niebieską ceramiką. W okresie zimowym w Chiwie temperatura może spadać do -35^oC i w tym czasie chan przyjmował gości i delegacje w jurcie, w której łatwiej było utrzymać odpowiednią temperaturę. Chan zasiadał w loży na poziomie ziemi, aby przyjmować na audiencji gości, delegacje, a także ambasadorów. Ambasadorzy i goście oczekiwali na swoją kolejkę po wschodniej stronie dziedzińca, gdzie rozstawione były jurty, na dwóch okrągłych platformach. Ambasadorowie witając się z chanem wygłaszali formułkę „O potężny królu, święty władco Chiwy i Chorezmu. Wasza dobroć i miłosierdzie jest bezgraniczne” następnie się kłaniali i całowali ziemię. Na balkonie przygrywał zespół muzyczny, a przed jurtą występowały tancerki (pewnie dziewczęta z haremu).

Arz Khaouli

Sąd Sprawiedliwości, był miejscem, w którym chan pośredniczył w sporach i wymierzał sprawiedliwość. Budowla jest dwa razy większa od Ichrat Khaouli. Ściany są również ozdobione okładzinami z płytek ceramicznych. Dwa boczne ciągi schodów zapewniały dostęp do podwyższonej platformy, na której znajdują się trzy pary drzwi. Z balkonów wokół placu konkubiny oraz mieszkańcy pałacu mogli obserwować przebieg rozprawy.

Pamiątkowe wyroby z drewna

Do pamiątek kupowanych w Chiwie należą wyroby snycerskie. Sztuką lokalnych rzemieślników jest wyrzeźbienie z jednego kawałka drewna podpórek, które składają się z 6 lub więcej elementów zachodzących na siebie. Przez wiele lat wyroby drewniane były wykonywane z wiązu, ale w XX wieku przyszła zaraza, która znacznie zmniejszyła liczebność tego drzewa. Obecnie wyroby wykonuje się z drewna orzechowego.

Obrzezanie

W islamie obrzezanie traktowane jest jako religijny nakaz lub tylko ważne zalecenie, jako że nie wspomina się o nim w Koranie, a jedynie w Sunnie (zbiór opowieści z życia Mahometa, jego opinie dotyczące wiary oraz stylu życia). Dokonywane jest w różnych krajach islamskich od ósmego dnia życia chłopca, lecz najczęściej w wieku około 14 lat. Obrzezanie w Uzbekistanie jest rodzinnym świętem. Chłopiec jest pięknie, odświętnie ubierany, a na głowie ma ozdobny toczek z kolorowymi piórkami. I taki właśnie mały orszak w drodze na obrzezanie, spotkałam na ulicy w Chiwie.